Του Γιώργου Ζαχαριά

Το 2016 χαρακτηρίστηκε από πολλαπλούς κραδασμούς στο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο. Για αυτό ίσως δεν έλαβε ιδιαίτερη δημοσιότητα μια σημαντική εξέλιξη σε μία από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες σε περιφερειακό επίπεδο χώρες της Αφρικής, την Αιθιοπία.

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Η κρίση στην οποία βρίσκεται σήμερα η Αιθιοπία δεν αποτελεί μια απλή παροδικού τύπου εσωτερική αναστάτωση. Είναι επακόλουθο της μη υλοποίησης από το καθεστώς χρόνιων αιτημάτων. Σε πρώτο στάδιο είναι λοιπόν σκόπιμο να γίνει μια σύντομη αναφορά στην πολιτική ιστορία της Αιθιοπίας.

Το 1974 μια ομάδα κατώτερων αξιωματικών και υπαξιωματικών με επικεφαλής τον Μεγκίστου Χαϊλέ Μαριάμ εξεγείρεται και ανατρέπει τον Αυτοκράτορα της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ, εγκαθιδρύοντας ένα δικτατορικό καθεστώς που χαρακτηριζόταν από μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία. Το 1991 διεθνείς και εσωτερικές εξελίξεις, μεταξύ των οποίων η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο μεγάλος λιμός στη χώρα και η ανεξαρτητοποίηση, έπειτα από πολυετή ένοπλη εξέγερση, της Ερυθραίας, οδήγησαν στην ήττα και ανατροπή του από το Επαναστατικό Λαϊκό Δημοκρατικό Μέτωπο της Αιθιοπίας (ΕΛΔΜΑ ή EPRDF). Το EPRDF, συνασπισμός τεσσάρων πολιτικών κομμάτων,  σημαντικότερο των οποίων είναι το Απελευθερωτικό Λαϊκό Μέτωπο των Τιγκρέ, κατέλαβε την εξουσία υποσχόμενο μια νέα πορεία εκδημοκρατισμού της χώρας.

Η νέα κυβέρνηση αναθεώρησε το Σύνταγμα το 1994 και εγκαθίδρυσε ένα ομοσπονδιακό σύστημα, ενώ οργάνωσε και τις πρώτες πολυκομματικές εκλογές  στην ιστορία της χώρας ένα χρόνο αργότερα, το 1995. Το καθεστώς θέλησε έτσι να σηματοδοτήσει μια νέα αρχή, ικανοποιώντας, τουλάχιστον σε τυπικό επίπεδο, τις απαιτήσεις των Αιθιόπων για εκδημοκρατισμό. Έκτοτε, ωστόσο. και μέχρι σήμερα το Δημοκρατικό Μέτωπο παραμένει στην εξουσία, με τον εκδημοκρατισμό να αποτελεί κενό γράμμα και με κατ’ επίφαση μόνο διενέργεια πραγματικά ελεύθερων εκλογών. Στον οικονομικό τομέα όμως, κατάφερε να επιτύχει έναν αξιοσημείωτο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας υπό την ηγεσία του Μελές Ζεναουί. Ο  Ζεναουί, από το 2001 μέχρι το θάνατό του το 2012 κατάφερε να συνδυάσει οικονομική ανάπτυξη και μια δραστήρια εξωτερική πολιτική, διαμορφώνοντας συμμαχίες με χώρες της περιοχής, όπως την Αίγυπτο και το Σουδάν, αλλά και με τη Δύση και μετέτρεψε τη χώρα σε έναν υπολογίσιμο περιφερειακό παίκτη με ισχυρή δύναμη και επιρροή σε μόλις μια δεκαετία.

Η ματαίωση του σχεδίου

Η εικόνα ωστόσο ανάπτυξης, σταθερότητας και προόδου διαψεύδεται από μια διεξοδικότερη εξέταση της πολιτικό-οικονομικής πραγματικότητας. Το EPRDF χαρακτηρίζεται από ένα κράμα απόψεων και ιδεολογιών, με βασική την εθνικιστική ιδεολογία, που δίνουν έμφαση στην ανάπτυξη της ενωμένης Αιθιοπίας. Ταυτόχρονα, ωστόσο, οι πρακτικές του δηλώνουν  χαρακτηριστικά κομμουνιστικής συγκρότησης του κράτους: η οικονομία της Αιθιοπίας βασίζεται στο κρατικοκεντρικό μοντέλο, με κέντρο ανάπτυξης τις κρατικές επιχειρήσεις και τις τοπικές ελίτ προσκολλημένες στο κυβερνών κόμμα. Παράλληλα, η μακροχρόνια παραμονή του στην εξουσία, από το 1991, έχει μετατρέψει το πολιτικό σύστημα σε de facto μονοκομματικό και το EPRDF έχει ταυτιστεί πλήρως με το κράτος. Ο μονοκομματισμός και ο αυξανόμενος αυταρχισμός του καθεστώτος οδήγησε σε πολλαπλά και συνεχόμενα φαινόμενα διαφθοράς.

Η ρίζα του σημερινών ταραχών δεν βρίσκεται στην οικονομία, αλλά στην πολιτική. Τα χρόνια αιτήματα για πολιτικές ελευθερίες και δικαιώματα δεν υλοποιήθηκαν, ενώ ακόμη και τα εκλογικά αποτελέσματα αμφισβητούνται. Απόδειξη  της πολιτικής πραγματικότητας είναι το γεγονός ότι το EPRDF κατέχει όλες τις (547 συνολικά) έδρες της Βουλής, ενώ τα μέλη των κομμάτων της αντιπολίτευσης διώκονται, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τη σύλληψη του αρχηγού του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης Merera Gudina στις αρχές Δεκεμβρίου 2016 με το πρόσχημα της παραβίασης του νόμου περί κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Οι πρώτες εκτεταμένες διαδηλώσεις εντοπίζονται στα μέσα του 2015 μετά τις τελευταίες εκλογές, όταν, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Human Rights Watch, οι δυνάμεις ασφαλείας εμπόδισαν την πρόσβαση στις κάλπες σε μέλη της αντιπολίτευσης, παρατηρήθηκε εκτεταμένος εκφοβισμός του εκλογικού σώματος, ενώ απουσίαζε κάθε ίχνος δημόσιας πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Βασική αιτία των διαδηλώσεων ήταν ο μη σεβασμός της ανεξιθρησκίας, με ενέργειες του καθεστώτος κατά της άσκησης της λατρείας των μουσουλμάνων της Αιθιοπίας, καθώς επικρατούσα θρησκεία είναι η χριστιανική (μονοφυσιτισμός).

Ο αποτυχημένος εκδημοκρατισμός και ο διεθνής παράγων

Ο εκδημοκρατισμός στην Αιθιοπία αποτέλεσε πάγιο αίτημα ήδη από την πτώση της δικτατορίας του Μεγκίστου. Δυστυχώς, οι ελπίδες που έφερε η ανάληψη της εξουσίας από το Λαϊκό Δημοκρατικό Μέτωπο τα πρώτα 2 χρόνια με τις πρώτες ελεύθερες εκλογές και την αναθεώρηση του συντάγματος διαψεύστηκαν, καθώς το καθεστώς δεν κατάφερε να υιοθετήσει δημοκρατικές αξίες και να εφαρμόσει τα χαρακτηριστικά μιας πλουραλιστικής σύγχρονης δημοκρατίας. Η εξήγηση βρίσκεται κυρίως στην πηγή της νομιμοποίησης της εξουσίας, τουλάχιστον μέχρι πρότινος, τον εθνικισμό. Ήδη από την απόσχιση της Ερυθραίας τη δεκαετία του 1990, διαμροφώθηκε μια στρατηγική μετατροπής της χώρας σε περιφερειακή δύναμη που θα παίζει κεντρικό ρόλο στην Αφρική και θα ελέγχει τα γειτονικά κράτη. Μεταξύ  2001 και 2012 η ηγεσία της Αιθιοπίας υπό τον Μελές Ζεναουί επέβαλε την αναδιοργάνωση της οικονομίας προς την κατεύθυνση της εκβιομηχάνισης (το 80% της οικονομίας στηρίζεται στη γεωργία), προώθησε τη διεθνή παρουσία της χώρας αλλά κατέστειλε τις πολιτικές ελευθερίες.

Η  Αιθιοπία αποτελεί ένα μωσαϊκό εθνοτήτων με πάνω από 80 εθνοτικές ομάδες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι Ορόμο στο κέντρο της χώρας (34,4%) και οι Αμχάρα στα βόρεια (27%). Με μικρότερα ποσοστά, αλλα εξίσου σημαντικές είναι οι ομάδες των Σομαλών (6,2%) και των Τιγκρέ (6,1%). Η τελευταία ομάδα, οι Τιγκρέ ή Τιγκρίνια, αν και μειονότητα στη χώρα, κυριαρχεί στον κυβερνητικό συνασπισμό. Οι κυβερνητικές και υπουργικές θέσεις καλύπτονται στη μεγάλη πλειονότητά τους από μέλη του Απελευθερωτικού Λαϊκού Μετώπου των Τιγκρέ, πρόεδρος του οποίου, εκτός από πρωθυπουργός της χώρας, ήταν και ο Μελές Ζεναουί. Ακόμη και μετά το θάνατο του, μέλη της φυλής των Τιγκρέ εξακολουθούν να κυριαρχούν στη κυβέρνηση και τις υψηλόβαθμες θέσεις:  έτσι, μια ομάδα που προέρχεται από το 6% του πληθυσμού ηγεμονεύει σε μια χώρα 97 εκατομμυρίων με εμφανέστατα τα κρούσματα διαφθοράς και αυταρχισμού. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών, είχε ήδη οδηγήσει σε πολλές διαδηλώσεις και αντιδράσεις. Η μεγαλύτερη εθνοτική ομάδα, οι Ορόμο, θεωρούν ότι τα δικαιώματά τους, ιδιαίτερα στην περιφέρειά τους, καταπατούνται λόγω επέκτασης εκεί της βιομηχανικής δραστηριότητας, ενώ η δυσαρέσκεια επεκτάθηκε σταδιακά σε όλη τη χώρα.

Στο διεθνές πλαίσιο, η χώρα κατέχει ιδιαίτερη και συγκριτικά ισχυρή θέση στην περιοχή της, αλλά και γενικότερα στην αφρικανική ήπειρο. Αρχικά, αποτελεί στρατηγικό εταίρο της Δύσης και ενεργό μέλος των Ηνωμένων Εθνών, συμμετέχοντας σε πολλές αποστολές διατήρησης της ειρήνης ή ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Επιπλέον, έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας στη Σομαλία, ενώ φιλοξενεί εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από την Ερυθραία και το Νότιο Σουδάν. Τέλος, η Αντίς Αμπέμπα, πρωτεύουσα  της χώρας, είναι η έδρα της Αφρικανικής Ένωσης και η Αιθιοπία είναι ισχυρό μέλος της με μεγάλη πολιτική επιρροή.

Συμπεράσματα

Αδιαμφισβήτητα, η Αιθιοπία έχει επιτελέσει μεγάλη πρόοδο στην αναδιοργάνωση της οικονομίας της και τη σταθεροποίησή της σε ένα δυναμικό, ενεργό μέλος της διεθνούς σκακιέρας. Ο στόχος της Μεγάλης Αιθιοπίας, της αποκατάστασης δηλαδή του ιστορικού ρόλου της χώρας ως κυρίαρχης στην περιφέρειά της με διεθνή ακτινοβολία,  αλλά και η οικονομική ανάπτυξη βοήθησε αρχικά το καθεστώς. Οι διαδηλώσεις όμως στο εσωτερικό υπέρ της ελευθερίας έκφρασης και των πολιτικών δικαιωμάτων αναδεικνύουν τα χρόνια κοινωνικά προβλήματα της χώρας. Μετά από τουλάχιστον 20 χρόνια ενός ακλόνητου και ολοένα πιο αυταρχικού καθεστώτος, οι ταραχές και η εκτεταμένη δυσαρέσκεια είναι πολύ εύκολο να πάρουν τη μορφή μαζικής εξέγερσης ή ακόμα και εμφυλίου μεταξύ των εθνοτικών ομάδων. Η σημερινή επικίνδυνη κατάσταση που επικρατεί στη χώρα δεν είναι απλά προϊόν δυσαρέσκειας και αντίδρασης κατά πολιτικών του καθεστώτος. Πρόκειται για το ίδιο αίτημα που από το 1991 το τωρινό καθεστώς με το δικό του πραξικόπημα υποσχέθηκε να υλοποιήσει αποτυγχάνοντας παταγωδώς: τον εκδημοκρατισμό της Αιθιοπίας.

Σχετική βιβλιογραφία

https://www.tesfanews.net/tplfs-ethiopia-basic-facts-about-the-political-and-military-structure/

http://www.electionethiopia.org/en/political-parties/coalitions.html

http://www.bbc.com/news/world-africa-36940906/what-is-behind-ethiopia