Του Κυριάκου Ρώσσιου

Η Αιθιοπία βρίσκεται στο Κέρας της Αφρικής. Κατοικείται από 115 εκατομμύρια κατοίκους και στη χώρα εδρεύει ένας μεγάλος αριθμός περιφερειακών και διεθνών οργανισμών. Διαθέτει ένα από τα χαμηλότερα κατά κεφαλήν εισοδήματα παγκοσμίως (περίπου $795 κατά κεφαλή). Βασική απασχόληση των Αιθιόπων είναι η γεωργία ενώ η χώρα διαθέτει τεράστιες εκτάσεις καλλιέργειας καφέ.

Η Αιθιοπία αποτελούσε ένα από τα δύο αφρικανικά κράτη που δεν περιήλθαν ποτέ υπό ευρωπαϊκό έλεγχο. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και λίγα χρόνια αργότερα μετά τη βρετανική αποχώρηση από την Ερυθραία δημιουργήθηκε με τη μεσολάβηση του Ο.Η.Ε. η Ομοσπονδία της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας. Τη δεκαετία του 1970 ανατράπηκε το παλιό φεουδαρχικό καθεστώς και η μοναρχία αντικαταστάθηκε από ένα μαρξιστικό-λενινιστικό κομμουνιστικό καθεστώς. Ήδη από την περίοδο της μοναρχίας, η Ερυθραία άρχισε να απαιτεί την αυτοδιάθεσή της – με ένοπλη εξέγερση από τη δεκαετία του 1980. Ο αγώνας των Ερυθραίων μετατράπηκε σε ένα πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ της Αιθιοπίας που στηριζόταν από την ΕΣΣΔ και των Ερυθραίων που υποστηρίζονταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η διακοπή της βοήθειας των Σοβιετικών οδήγησε στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Ερυθραίας, τη δεκαετία του 1990.

Η Αιθιοπία επανήλθε στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής το 1998-2000, όταν ήρθε εκ νέου σε σύγκρουση για θέματα χάραξης συνόρων με το γειτονικό κράτος της Ερυθραίας. Οι δύο χώρες παρά τα οικονομικά και ανθρωπιστικά ζητήματα που τις ταλάνιζαν, ανάλωσαν υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες για τις ανάγκες του πολέμου που, εντέλει, μετέβαλε ελάχιστα τα σύνορα των δύο κρατών. Μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, που είχαν ως αιτία αμφισβητούμενα εδάφη που ανήκαν στους Αιθίοπες, η περιοχή του Badme παραδόθηκε στην Ερυθραία. Η περιοχή της Badme αποτελούσε μια εκ των τριών πόλεων που δεν είχαν οροθετηθεί σωστά σε προηγούμενη συνθήκη του 1896 μεταξύ της Ιταλίας, τότε αποικιακής δύναμης στην Ερυθραία, και της Αιθιοπίας. Μετά την ανακήρυξη της Ερυθραίας σε ανεξάρτητο κράτος, η περιοχή βρέθηκε εκ νέου αμφισβητούμενη.

Το 2018 ο νέος τότε πρωθυπουργός της Αιθιοπίας, Abiy Ahmed, αποφάσισε την οριστική διακοπή της διαμάχης και την ειρήνευση με την Ερυθραία, ενέργεια που του απέφερε και το Νόμπελ ειρήνης. Στις 11 Οκτωβρίου 2019 του ανακοινώθηκε η βράβευσή με το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 2019, για τις προσπάθειες του για τη διεθνή συνεργασία και την ειρήνη, ιδιαίτερα για τον τερματισμό της σύγκρουσης Αιθιοπίας-Ερυθραίας.

Ο ίδιος πρωθυπουργός εμφανιζόμενος με τον τίτλο του μεταρρυθμιστή, μετά την ανάληψη της εξουσίας κατηγόρησε τους προκατόχους του για διαφθορά και παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παράλληλα απομάκρυνε από την ομοσπονδιακή διοίκηση μέλη του μέχρι τότε κυρίαρχου κόμματος, του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου του Τιγκράι (TPLF) και δημιούργησε έναν συνασπισμό κομμάτων που υποστήριζαν την ομοσπονδιακή του κυβέρνηση, το Κόμμα Ευημερίας (PP) χωρίς να συμπεριλαμβάνει το TPLF. Το TPLF, τοπικό κόμμα του Τιγκράι διαθέτει στο ενεργητικό του 250.000 στρατιώτες.

Το TPLF αποτελεί το ισχυρότερο κίνημα στον χώρο της Κεντρικής Αφρικής. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης των Ερυθραίων, ήταν αυτό που ως κυβέρνηση παραχώρησε την περιοχή της Badme στο EPLF (Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Ερυθραίας). Το TPLF διαδραμάτισε σημαντικό παράγοντα ως επικεφαλής ενός συνασπισμό κομμάτων στην Αιθιοπία κυβερνώντας από το 1991-2019, όποτε και την εξουσία ανέλαβε το Κόμμα Ευημερίας.

Η κατάσταση εξελίχθηκε γρήγορα και ιδιαίτερα αρνητικά το 2020, όταν ο Abiy Ahmed επικαλούμενος τη δραματική πορεία της πανδημίας στη χώρα ανέβαλε τις προγραμματισμένες εκλογές τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο.

Το TPLF, το οποίο σταδιακά είχε περιθωριοποιηθεί από την νέα ηγεσία της χώρας, αφού κατηγόρησε τον πρωθυπουργό ότι προτίθεται να μεταβάλει τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα του κράτους, απάντησε με επιθέσεις στα διοικητικά κτίρια της Ομοσπονδίας, στα κεντρικά γραφεία της Βόρειας Διοίκησης της Εθνικής Αμυντικής Δύναμης της Αιθιοπίας (ENDF) στο Μεκέλ,  ενώ επισήμανε ότι θα ανακηρύξει την ανεξαρτησία του Τιγκράι διεκδικώντας το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. Το σύνταγμα της χώρας προβλέπει το δικαίωμα των μειονοτήτων στη διατήρηση των ιδιαιτεροτήτων τους προσδίδοντας και τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα της χώρας έναντι ενός εθνικού κέντρου στην Αιθιοπία. Η τοπική κυβέρνηση του Τιγκράι θεώρησε ότι ο Πρωθυπουργός της Αιθιοπίας προσπαθεί να μεταβάλει τον εθνοτικό φεντεραλισμό αποστερώντας από την περιοχή περιφερειακές εξουσίες. Ο Abiy Ahmed ως απάντηση αποφάσισε να διακόψει οποιαδήποτε χρηματοδότηση για την περιοχή του Τιγκράι.

Μετά την επίθεση ο πρωθυπουργός κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενώ διέκοψε τη δυνατότητα επικοινωνίας μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου προσβάλλοντας τη θεμελιώδη αρχή της ελευθερίας της έκφρασης. Ο στρατός του TPLF κατάφερε να θέσει υπό τον έλεγχο του, τα στρατηγεία του στρατού της Αιθιοπίας στο βόρειο τμήμα της χώρας και η κεντρική κυβέρνηση απάντησε με επιθέσεις πυραύλων. Λίγες μέρες αργότερα, η Ομοσπονδιακή Βουλή της Αιθιοπίας κήρυξε την κυβέρνηση της περιφέρειας του Τιγκράι παράνομη, διορίζοντας νέα προσωρινή κυβέρνηση. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών υπολογίζεται ότι  σφαγιάστηκαν εκατοντάδες άμαχοι, ενώ πάνω από 2.500 Αιθιόπες  -μεταξύ τους και στρατιώτες- κατέφυγαν στο γειτονικό Σουδάν, αριθμός που έφτασε ως τους 10.000 πολίτες. Πληροφορίες ανέφεραν ότι ο στρατός της Ερυθραίας ξεκίνησε εκ του βορρά επιθέσεις χωρίς να επαληθεύονται.  Η εμπόλεμη διαμάχη συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες θέτοντας στο στόχαστρο και μέλη του ΟΗΕ που έφθασαν για βοήθεια.

Η εμφύλια αυτή σύγκρουση στο Κέρας της Αφρικής δεν αποτελεί απλή υπόθεση. Η διεθνής κοινότητα ανησυχεί για τα παρελκόμενα αυτής. Τα κράτη της περιοχής, η Σομαλία, το Σουδάν, η Ερυθραία αλλά και η Αιθιοπία διαθέτουν μακρά ιστορία εμφύλιων και διεθνών συγκρούσεων αλλά και τρομοκρατικών επιθέσεων από ομάδες των Τζιχαντιστών της αλ-Σαμπάμπ. Η αλ-Σαμπάμπ αποτελεί τη μεγαλύτερη τρομοκρατική τζιχαντιστική οργάνωση στην Ανατολική Αφρική έχοντας συνεργασία τόσο με τον ISIS και με την αλ-Κάιντα. Η Αιθιοπία συμμετείχε ενεργά στην αντιμετώπιση των τζιχαντιστών τη δεκαετία του 2000, συμβάλλοντας στην εγκαθίδρυση νόμιμης κυβέρνησης στη Σομαλία το 2012. Για τον λόγο αυτό, μέχρι και σήμερα, η Αιθιοπία κατέχει στρατιωτική βάση στη Σομαλία με σκοπό την υποστήριξη της εκεί κυβέρνησης. Επίσης, η συνεργασία του TPLF με την γειτονική Ερυθραία δημιουργεί φόβο για την εμπλοκή της δεύτερης, ενώ οι μνήμες του προηγούμενου πολέμου είναι αρκετά νωπές. Τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανησυχούν για το προσφυγικό ρεύμα που πρόκειται να δημιουργηθεί, εκτιμώντας ότι περίπου 100.000 πρόσφυγες μπορεί να διαφύγουν προς την Ευρώπη. Τέλος η χώρα πλήττεται καθημερινά από τις επιπτώσεις της COVID-19, από τις δυσμενείς κλιματολογικές συνθήκες και από επιδρομές από σμήνη ακρίδων που καταστρέφουν τις γεωργικές καλλιέργειες. Η οικονομική και επισιτιστική κρίση έχει επιδεινωθεί αναγκάζοντας τους διεθνείς οργανισμούς να παρέμβουν με σκοπό την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας.

Ο υπό εξέλιξη εμφύλιος πόλεμος στην Αιθιοπία είναι βέβαιο πως θα προκαλέσει μεγάλη ανθρωπιστική κρίση το επόμενο διάστημα. Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας και φτώχιας θα αυξηθούν περαιτέρω δημιουργώντας τεράστια μεταναστευτικά ρεύματα προς το εσωτερικό της Αφρικής και έπειτα στην Ευρώπη. Η δράση των περιφερειακών και διεθνών οργανισμών, για την αντιμετώπιση του ζητήματος, έχει ήδη ενταθεί. Ο πόλεμος ήρθε να προστεθεί στα πολλά ήδη υπάρχοντα προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας ενώ η εξάπλωση της πανδημίας και η καταστροφή των καλλιεργειών σε μία κατά βάση γεωργική χώρα προμηνύει σοβαρούς κινδύνους για την σταθερότητα της περιοχής και την επιβίωση των κατοίκων της.