Του Γιώργου Γρίβα

Εισαγωγή

Στις 11 Δεκεμβρίου 2019 το κοινοβούλιο της Ινδίας ενέκρινε το νομοσχέδιο για την παροχή ινδικής ιθαγένειας σε μετανάστες που κατοικούν μόνιμα στην επικράτεια της χώρας και προέρχονταν από τις γειτονικές χώρες του Πακιστάν, του Αφγανιστάν και του Μπαγκλαντές. Βασική προϋπόθεση, ωστόσο…να μην είναι μουσουλμάνοι. Το Citizenship Amendment Bill (CAB) που ψηφίστηκε από την κυβερνητική πλειοψηφία και προτάθηκε από την κυβέρνηση του BJP (Bharatiya Janata Party) του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι αποτελεί μία προσπάθεια του τελευταίου να προωθήσει μια φιλο-ινδουιστική πολιτική και να περιορίσει την μουσουλμανική κοινότητα της χώρας και να δημιουργήσει πολίτες δύο ταχυτήτων. Στην προσπάθεια αυτή, μάλιστα, στέκεται αρωγός και η υποστήριξη μεγάλου ποσοστού του πληθυσμού, το οποίο του χάρισε και μία μεγάλη εκλογική νίκη τον Μάιο του 2019 με 37,4%.

Η Ινδία αριθμεί 36 μεγάλες πολιτείες με πληθυσμούς που μιλούν διαφορετικές γλώσσες (ή διαλέκτους) και έχουν τις δικές τους θρησκευτικές καταβολές. Το Σύνταγμα της ανεξάρτητης Ινδίας θεσπίζει ξεκάθαρα την ανεξιθρησκεία, δηλαδή την ελευθερία κάθε Ινδού πολίτη να πιστεύει στη θρησκεία που επιθυμεί, δίχως να δέχεται διώξεις για αυτή του την επιλογή, μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο φιλελεύθερων διατάξεων.

Ο νέος νόμος για την ιθαγένεια φαίνεται να είναι ασυμβίβαστος με αυτήν τη θεμελιώδη διάταξη του Ινδικού Συντάγματος, καθώς για πρώτη φορά επιτρέπεται η χορήγηση ιθαγένειας με βάση θρησκευτικά κριτήρια και μάλιστα σε όσους ανήκουν σε όλες τις θρησκευτικές ομάδες εκτός του Ισλάμ. Ο νέος νόμος τροποποιεί συνολικά τον νόμο του 1955 περί ιθαγένειας, καθώς προβλέπει ότι όλοι όσοι εισήλθαν στην Ινδία πριν τις 31 Δεκεμβρίου 2014 θα έχουν το δικαίωμα να αποκτήσουν την ιθαγένεια της χώρας. Ωστόσο, εξαιρεί από την όλη διαδικασία μια μεγάλη κατηγορία από τους ανθρώπους αυτούς: δεν υπάγονται στην ρύθμιση αυτή όσοι είναι μουσουλμάνοι έστω και αν, επί χρόνια, ζουν και εργάζονται στην Ινδία έχοντας φύγει από τα καταπιεστικά καθεστώτα στις χώρες τους ή από την γενικότερη οικονομική ανέχεια εκεί. Αρκετοί, μάλιστα, έχουν υποστεί διώξεις, καθώς σε πολλές από αυτές τις περιοχές κυριαρχούν τρομοκρατικές οργανώσεις (Αφγανιστάν, Πακιστάν) που ωθούν πληθυσμούς συνεχώς προς την Ινδία.

Πολιτικό πλαίσιο

Η ανεξαρτησία της Ινδίας, το 1947, και η ίδρυση, ταυτόχρονα, του κράτους του Πακιστάν, πυροδότησε πολύ σημαντικές συγκρούσεις μεταξύ των δύο νέων χωρών τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Έκτοτε, Ινδουιστές και Μουσουλμάνοι της Ινδίας βρίσκονται σε μία διαρκή αντιπαράθεση για κοινωνικά, θρησκευτικά και πολιτικά ζητήματα, τα οποία δημιουργούν εντάσεις που εκτονώνονται αρκετές φορές με τη βία. Το σημερινό κυβερνών κόμμα BJP εφαρμόζει σταδιακά μία φιλο-ινδουιστική ατζέντα που αποσκοπεί στη δημιουργία ενός κράτους που στηρίζεται αποκλειστικά στις αξίες του Ινδουισμού. Από το 2014, που κέρδισε τις εκλογές, προσπαθεί να νομοθετεί υπέρ των Ινδουιστών τόσο σε εθνικό όσο και σε πολιτειακό επίπεδο: άλλωστε, πολλοί κυβερνήτες ασπάζονται την ατζέντα Μόντι και προσπαθούν, με κάθε μέσο, να την υλοποιήσουν.

Δεν είναι τυχαίο ότι, σύμφωνα και με τις εκθέσεις του Human Rights Watch, οι κυβερνήτες στις πολιτείες Uttar Pradesh και Assam, στα βόρεια σύνορα της χώρας, είναι αυτοί που ασκούν την πιο έντονη αντι-μουσουλμανική πολιτική και παραβιάζουν τα δικαιώματα των μουσουλμανικών πληθυσμών. Το σημαντικό ζήτημα της εκτροφής και εκμετάλλευσης αγελάδων από τους Μουσουλμάνους εξοργίζει τους Ινδουιστές σε όλη τη χώρα, καθώς η συγκεκριμένη δραστηριότητα προσβάλλει το ιερό ζώο του Ινδουισμού και την παράδοση των Ινδών. Πάνω σε αυτό το πολύ σημαντικό ζήτημα για την κοινή γνώμη βασίστηκε και η προεκλογική εκστρατεία του Μόντι το 2019, με αρκετούς κυβερνήτες να προβαίνουν σε κλείσιμο σφαγείων και βυρσοδεψείων στις βόρειες περιοχές, ενώ δεν έλειψαν και περιστατικά όπου παρακρατικές ομάδες αναλάμβαναν την τιμωρία των Ινδών μουσουλμάνων που είχαν στην κατοχή τους αγελάδες προς κατανάλωση.

Το πολιτικό αυτό σκηνικό πυροδότησε αντιμουσουλμανικές διαθέσεις στην κοινή γνώμη της Ινδίας με τους υποψηφίους του BJP να εκφωνούν πύρινους λόγους κατά των μουσουλμάνων. Η στήριξη ταυτόχρονα της μουσουλμανικής κοινότητας, με προτροπή του Ιμάμη της Ινδίας στο κόμμα του Κογκρέσου του Ραχούλ Γκάντι οδήγησε σε πανηγυρική νίκη του Μόντι, ο οποίος έστρεψε στρατηγικά τους ψηφοφόρους ενάντια στο κόμμα της αντιπολίτευσης, κατηγορώντας το ότι στηρίζει τους Μουσουλμάνους και τις πρακτικές τους που προσβάλλουν τον Ινδουισμό. Η εκλογική νίκη άνοιξε τον δρόμο για την εφαρμογή των πολιτικών του Μόντι, με το σημαντικότερο χτύπημα ενάντια στην μουσουλμανική κοινότητα, μέχρι στιγμής, να είναι η ψήφιση του Citizenship Amendment Bill.

Το BJP ήρθε στην εξουσία με το υποσχόμενο μοντέλο γρήγορης ανάπτυξης (Gujarat Model), το οποίο πέρα από οικονομικές μεταρρυθμίσεις, περιελάμβανε και ορισμένες εθνικιστικές πολιτικές, όπως την οικονομική άνοδο των ινδουιστών πολιτών, οι οποίοι θα ξεφύγουν από τα στενά οικονομικά όρια και θα διαφοροποιηθούν από τις υπόλοιπες μειονοτικές ομάδες της χώρας, συγκροτώντας έτσι μία ισχυρή ομάδα οπαδών του κόμματος BJP. Εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του κόμματος προωθούν συστηματικά τη βία, ιδίως σε περιοχές όπου το BJP είχε μεγαλύτερο εκλογικό ανταγωνισμό, με αποτέλεσμα οι μουσουλμανικές κοινότητες, όπως και πολιτικοί με πιο φιλελεύθερη ατζέντα να βρίσκονται διαρκώς στο στόχαστρο. Στο στόχαστρο βρέθηκαν κατά την πρώτη περίοδο διακυβέρνησης Μόντι 2014-2019 και οι φοιτητές των μουσουλμανικών πανεπιστημίων, ακτιβιστές, διαδηλωτές και πολιτικοί αντίπαλοι, με την κυβέρνηση να χρησιμοποιεί εκτεταμένη βία. Η επικράτηση του BJP στις εκλογές του Μαΐου 2019 με ακόμη μεγαλύτερη πλειοψηφία, αποτέλεσε την αφετηρία για ακόμη πιο δεξιές πολιτικές με την αρχή να γίνεται με το Citizenship Amendment Bill και το Εθνικό Μητρώο Πολιτών.

Νομική διάσταση του Citizenship Amendment Bill

Το νομοσχέδιο παρουσιάστηκε από την κυβέρνηση ως μία προσπάθεια να προασπίσει τα δικαιώματα την μειονοτήτων και να τις προστατεύσει από τυχόν αδικίες εις βάρος τους στα χρόνια παραμονής τους στη χώρα. Ψηφίστηκε και από την Άνω και από την Κάτω Βουλή της Ινδίας και επέτρεπε την άμεση απονομή ιθαγένειας σε άτομα που είχαν εισέλθει στη χώρα πριν τις 31 Δεκεμβρίου 2014 από τρεις γειτονικές χώρες (Αφγανιστάν, Πακιστάν και Μπαγκλαντές), εφόσον ανήκαν στις 6 θρησκείες (Χριστιανοί, Βουδιστές, Σιχ, Τζαϊντιστές, Πάρσοι και Ινδουιστές). Ρητή εξαίρεση από το νομοσχέδιο αποτέλεσαν οι μουσουλμάνοι. Έτσι, σε κατοίκους της Ινδίας που επί πολλές γενιές προσπαθούσαν να αποκτήσουν την ινδική ιθαγένεια, αλλά δεν είχαν τα απαραίτητα έγγραφα, καθώς και σε πρόσωπα που εγκαταστάθηκαν σε αυτή λίγα μόλις χρόνια πριν, δόθηκε η δυνατότητα κτήσης της ιθαγένειας αποκλειστικά και μόνο με βάση τη θρησκευτική τους ταυτότητα. Σύντομα, δημιουργήθηκαν ατελείωτες ουρές σε ολόκληρη την χώρα, με ανθρώπους να προσπαθούν να βεβαιωθούν ότι δικαιούνται την ινδική ιθαγένεια. Μέσα σε αυτή την κατάσταση, η κυβέρνηση έπρεπε να διαχειριστεί και τα εκατομμύρια Μουσουλμάνων, οι οποίοι έμεναν εκτεθειμένοι από τις ρυθμίσεις του νομοσχεδίου, προβαίνοντας σε ενέργειες που παραβίαζαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, με την κατασκευή στρατοπέδων για τη φιλοξενία τους στην περιοχή του Assam, κοντά στα σύνορα με το Μπαγκλαντές.

Πολύ σύντομα υπήρξαν αντιδράσεις, ενώ η οργάνωση Indian Union Muslim League (IUML) προσέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας ζητώντας να κρίνει τον νόμο αντισυνταγματικό. Στο πλευρό της συμπαρατάχθηκαν συνολικά ακόμη περίπου 200 οργανώσεις. Το κύριο επιχείρημα της προσφυγής ήταν πως ο νέος νόμος για την ιθαγένεια κάνει διακρίσεις, βασιζόμενος αποκλειστικά και μόνο στη θρησκεία, κάτι που το Σύνταγμα της Ινδίας ρητά απαγορεύει. Παράλληλα, υποστήριξαν πως παραβιάζονται τα άρθρα 14 και 21 του Συντάγματος, που κατοχυρώνουν την ισότητα όλων ανεξαρτήτως θρησκείας, καθώς και την αξιοπρεπή μεταχείριση των μεταναστών που εισέρχονται ή βρίσκονται παράνομα στο έδαφος της Ινδίας.

Ο νόμος, αφού ψηφίστηκε, τέθηκε σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2020, με τον Υπουργό Εσωτερικών, ωστόσο, να χρονοτριβεί στην γνωστοποίηση των εφαρμοστικών διατάξεων του νόμου, την οποία οφείλει βάσει του κανονισμού να πράξει ενώπιον της αρμόδιας επιτροπής του Κοινοβουλίου. Ειδικότερα, ορίζεται πως, εφόσον παρέλθουν 6 μήνες δίχως ο υπουργός να προχωρήσει στην γνωστοποίηση των μέτρων υλοποίησης ενός νόμου, η Επιτροπή οφείλει να προωθήσει αίτημα προς τον υπουργό για να προβεί στη σχετική ενέργεια. Σημαντικοί παράγοντες στην παραπάνω εξέλιξη και στη συνεπαγόμενη καθυστέρηση υλοποίησης του νόμου, αποτελούν οι μεγάλες διαδηλώσεις και συγκρούσεις που ξέσπασαν στους δρόμους μεγάλων πόλεων της Ινδίας μετά τη ψήφιση του νόμου, όπως επίσης και οι πιέσεις που ασκήθηκαν από τη διεθνή κοινότητα για καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ιδίως της μουσουλμανικής κοινότητας της χώρας.

Οι Μουσουλμάνοι ξεχύθηκαν στους δρόμους της Ινδίας και ιδίως στο Νέο Δελχί, και κατά της επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στις 24 Φεβρουαρίου 2020, ζητώντας την άμεση κατάργηση του νόμου. Θεώρησαν τον νόμο ως προάγγελο της δημιουργίας του εθνικού μητρώου Ινδών πολιτών (National Register of Indian Citizens), κάτι το οποίο είχε συμπεριλάβει στην ατζέντα του ο Μόντι προεκλογικά. Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι του BJP χρησιμοποίησαν τις διαδηλώσεις για να πυροδοτήσουν ακόμη μεγαλύτερες εντάσεις, με την αστυνομία να επεμβαίνει ύστερα από 72 ώρες σκληρών οδομαχιών στο Νέο Δελχί, μετρώντας 40 νεκρούς και χιλιάδες τραυματίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατατέθηκε πρόταση ψηφίσματος (RC-B9-0077/2020) που καταδίκαζε της προκλητικές κινήσεις της κυβέρνησης Μόντι εις βάρος των μεταναστών που βρίσκονταν εντός της ινδικής επικράτειας αλλά και εις βάρος άλλων μειονοτικών ομάδων, ζητώντας άμεσα την τροποποίηση του νόμου, όπως επίσης και την παραχώρηση περαιτέρω ελευθεριών στους Ινδούς πολίτες, προκειμένου να εκφράζουν ελεύθερα την άποψη τους.

Επίσης, επισημαίνεται ότι, η κυβέρνηση Μόντι, στην προσπάθειά της να υλοποιήσει το Εθνικό Μητρώο Πολιτών, συγκαταλέγει στον κατάλογο των εγγεγραμμένων πολιτών μόνο εκείνους που μπορούν να αποδείξουν ότι οι ίδιοι ή οι πρόγονοι τους εισήλθαν στην Ινδία πριν από τις 24 Μαρτίου 1971 (ελάχιστες μέρες πριν την ανεξαρτησία της Ανατολικής Βεγγάλης και τη δημιουργία του κράτους του Μπαγκλαντές). H βασικότερη επίπτωση της διάταξης αυτής είναι πως περίπου 2 εκατομμύρια Mουσουλμάνοι, ιδίως στην περιοχή του Assam, καθίστανται με συνοπτικές διαδικασίες ανιθαγενείς. Επομένως, ο συγκεκριμένος νόμος αποτελεί μία άδικη νομοθετική πρωτοβουλία από πλευράς της κυβέρνησης, καθώς υπάρχουν πάρα πολλοί μετανάστες, που ενώ εργάζονται ή διαμένουν στα σύνορα με το Μπαγκλαντές επί δεκαετίες δεν μπορούν να το αποδείξουν, καθώς, αφενός, δεν τους παραχωρήθηκαν τα απαραίτητα νομιμοποιητικά έγγραφα, αφετέρου οι ίδιες οι ρυθμίσεις για το Εθνικό Μητρώο Πολιτών τους αποκλείουν. Με τον τρόπο αυτό, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο είτε η κυβέρνηση να τους οδηγήσει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης είτε να απελαθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο νέος νόμος περί ιθαγένειας αφήνει εκατομμύρια Mουσουλμάνους στην Ινδία αντιμέτωπους με την ιδιαίτερα δύσκολη πρόκληση να αποδείξουν την ινδική τους ιθαγένεια.

Συμπεράσματα

Οι εσωτερικές διεργασίες στις οποίες έχει περιέλθει η πολιτική ζωή της Ινδίας είναι πολύ έντονες και έχουν αντίκτυπο και στην κοινωνική συνοχή, με τη βία να είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο είτε αυτή ενέχει θρησκευτικά είτε πολιτικά κίνητρα. Το βασικότερο είναι πως εκατομμύρια μουσουλμάνοι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, καθώς δεν θα έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν στη χώρα και θα θεωρούνται παράνομοι. Παράλληλα, η κυβέρνηση προώθησε τη δημιουργία στρατοπέδων στο Assam, τα οποία θα φιλοξενήσουν μουσουλμάνους που βρίσκονται στη χώρα παράνομα δίχως να ορίζεται ξεκάθαρα σε τι αποσκοπεί η συγκεκριμένη πολιτική της κυβέρνησης ή κάτω από ποιες συνθήκες θα φιλοξενηθούν αυτοί οι άνθρωποι. Παρατηρείται, λοιπόν, πως ο Μόντι, στην προσπάθεια του να μείνει πιστός στο πρόγραμμα του για μία ισχυρή Ινδία, θέτει σε δεύτερη μοίρα το μέλλον των μουσουλμάνων πολιτών, ξεχνώντας πως το 20% του πληθυσμού της Ινδίας ασπάζεται το Ισλάμ και πως η δραστηριότητα αυτού του μεγάλου ποσοστού σχετίζεται με τη γενικότερη πρόοδο που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στον οικονομικό και επιστημονικό τομέα. Η συνεχής υπονόμευση των μειονοτικών πληθυσμών αποτελεί αφενός μία στοχευμένη πολιτική από πλευράς Μόντι, και αφετέρου μία γενικότερη προσπάθεια να μην τίθενται στο δημόσιο διάλογο σημαντικά ζητήματα, όπως η ανεργία στους νέους, η εκπαίδευση και ο τρόπος μεταχείρισης των κοινωνικών ομάδων στο σύνολό τους. Παράλληλα, βέβαια, δυναμιτίζεται η πολιτική σκηνή με διαμάχες που αφορούν την εθνική και εξωτερική πολιτική τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Η περιφρόνηση από πλευράς της κεντρικής κυβέρνησης των κινητοποιήσεων που ξέσπασαν στη χώρα χωρίς δημόσιες τοποθετήσεις για το ζήτημα της ιθαγένειας, αποτελεί προσπάθεια εφαρμογής της pro-Hindu ατζέντας με κάθε μέσο. Το μεγάλο, λοιπόν, ερώτημα είναι: θα προσπαθήσει η Ινδία να κάνει βήματα προς μία πιο δίκαιη κοινωνία ή θα θυσιάσει την πρόοδό της στο βωμό μίας ατζέντας που περιορίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και καταπατά βασικές αξίες του Συντάγματος;

Για περαιτέρω μελέτη

Bajoria, J. “ “Shoot the Traitors”, Discrimination against Muslims under India’s New Citizenship Policy”, April 9 2020: Human Rights Watch https://www.hrw.org/report/2020/04/09/shoot-traitors/discrimination-against-muslims-under-indias-new-citizenship-policy

Dion Lee (Art Director) & Danush Parvaneh– Christina Thornell (Producers). (2019). “Delhi’s deadly riots, explained by an expert” [Βίντεο από το ειδησιογραφικό πρακτορείο Vox]. Ινδία, Vox

Dion Lee (Art Director) & Johnny Harris – Christina Thornell (Producers). (2019). “India’s cow vigilantes are targeting Muslims” [Βίντεο από το ειδησιογραφικό πρακτορείο Vox]. Ινδία, Vox.

John, M. “Constitutionalism as Instructions for Nationhood: A Comment on Identity in Indian Constitutional Law” Jus Politicum,  http://juspoliticum.com/article/Constitutionalism-as-Instructions-for-Nationhood-A-Comment-on-Identity-in-Indian-Constitutional-Law-1142.html

Talukdar, R. and Chacko, P. “Why Modi’s India has become a dangerous place for muslims”, 3/3/2020, The Conversation https://theconversation.com/why-modis-india-has-become-a-dangerous-place-for-muslims-132591

Upadhyay, A. “Citizenship (Amendment) Act: The law sans rules?”, 22/7/2020, India Today https://www.indiatoday.in/india/story/citizenship-amendment-act-the-law-sans-rules-1703353-2020-07-22

The Citizenship Amendment Act, 2019 http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/214646.pdf

Supreme Court Observer, στοιχεία προσφυγής προς το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδίας: https://www.scobserver.in/court-case/caa

Πρόταση ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναλυτικά: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/B-9-2020-0080_EL.html