Του Αλέξανδρου Μπουρδάνου

Το Νοέμβριο του 2016 διεξήχθη ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στη Μολδαβία που οδήγησε σε νίκη του δηλωμένου αντιευρωπαϊστή και φιλορώσου υποψήφιου Igor Dodon. Η αντίπαλός του, Maia Sandu, που υποστήριζε την προσέγγιση της Μολδαβίας στην Ευρώπη, επωμίστηκε τις ευθύνες για το τεράστιο οικονομικό και τραπεζικό σκάνδαλο για το οποίο ήταν υπεύθυνη η απερχόμενη κυβέρνηση ενώ κατηγορήθηκε και λόγω του ότι ήταν γυναίκα.

Ιστορική Αναδρομή

To 1991 αποτελεί έτος ορόσημο για τον κόσμο, αλλά και την Ευρώπη. Στις 25/12/1991 διαλύεται και επίσημα η Ε.Σ.Σ.Δ. Προηγουμένως, οι 15 σοβιετικές δημοκρατίες που την συνιστούσαν ανακήρυξαν την ανεξαρτησία τους. Μία από αυτές ήταν και η Δημοκρατία της Μολδαβίας, η οποία κήρυξε την ανεξαρτησία της τον Αύγουστο του 1991. Από τότε όμως μέχρι σήμερα η επιρροή που ασκεί η Ρωσία στη Μολδαβία παραμένει ισχυρή και η χώρα είναι μοιρασμένη σε δύο στρατόπεδα -τους ευρωπαϊστές που προσβλέπουν στην πρόσδεση της χώρας στην ΕΕ και αυτούς που επιθυμούν στενότερη σχέση με τη Ρωσία.

Η Σοβιετική Δημοκρατία της Μολδαβίας δημιουργήθηκε το 1945 από εδάφη που ανήκαν προηγουμένως στη Ρουμανία και προσαρτήθηκαν στην Σοβιετική Ένωση μετά τον Πόλεμο και την παλαιότερη αυτόνομη Σοβιετική Μολδαβία, η οποία μέχρι τότε ανήκε στη Ουκρανία. Η περιοχή πολλές φορές ήταν διαφιλονικούμενη μεταξύ των μεγάλων γειτόνων της και αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί πεδίο συγκρούσεων. Η πιο γνωστή και σημαντική περίπτωση σήμερα είναι η Υπερδνειστερία: πρόκειται για περιοχή της Μολδαβίας ανατολικά του ποταμού Δνείστερου, κατοικούμενη κυρίως από ρωσόφωνο πληθυσμό, που ήδη πριν την απόσχιση της Μολδαβίας από την Ε.Σ.Σ.Δ., είχε αποσχισθεί από την πρώτη. Οι αυτονομιστές είχαν λάβει βοήθεια από δυνάμεις της Ε.Σ.Σ.Δ. και η σύγκρουση έληξε με νίκη των αυτονομιστών το 1992. Η Υπερδνειστερία βέβαια δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς (ούτε καν από τη Ρωσία), ενώ σε 2 δημοψηφίσματα που έγιναν το 1992 και το 2006, οι κάτοικοί της τάχθηκαν υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία. Η τελευταία φορά που τέθηκε το θέμα της ένωσης με τη Ρωσία ήταν το 2014, μετά την κατάληψη και ένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία.

Τα πρώτα χρόνια της Μολδαβίας ως ανεξάρτητου κράτους τέθηκε από μερίδα των Μολδαβών το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης της χώρας στη Ρουμανία. Αντίθετα, άλλοι υποστήριζαν τη διατήρηση της ανεξαρτησίας της χώρας, με στενές πολιτικές και οικονομικές σχέσεις όμως με τη Ρωσία. Ένα δημοψήφισμα του 1994 απέρριψε οριστικά την ένωση με τη Ρουμανία.

Στις πρώτες εκλογές του 1991, το κυβερνών Κομμουνιστικό Κόμμα που είχε την εξουσία κατά τη σοβιετική περίοδο δεν επέτρεψε σε αντίπαλα κόμματα να κατέβουν στις εκλογές, που ήταν ανοικτές μόνο για ανεξάρτητους υποψηφίους. Τούτο δεν εμπόδισε τη συνασπισμένη φιλοδυτική αντιπολίτευση να κερδίσει τις εκλογές. Η νέα κυβέρνηση προσπάθησε να μειώσει την ρωσική επιρροή στη χώρα και προχώρησε τις διαδικασίες προσέγγισης με την Ε.Ε. Επιπλέον απαγόρευσε σε στρατιωτικούς το δικαίωμα ψήφου. Τα πρώτα αποτελέσματα της αλλαγής αυτής ήταν η ένταξη, το 1993, στο Συμβούλιο της Ευρώπης με καθεστώς παρατηρητή: η χώρα έγινε πλήρες μέλος του Συμβουλίου το 1995.

Τα αποτελέσματα των διαδοχικών εθνικών εκλογών μας δείχνουν ότι στη χώρα κυριάρχησε αρχικά η φιλοευρωπαϊκή παράταξη, η οποία όμως στη συνέχεια ακολούθησε φθίνουσα πορεία. Το 1996 οι προεδρικές εκλογές ανέδειξαν τον Petru Lucinschi, δηλωμένο αντιευρωπαϊστή ο οποίος επεδίωκε στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία. Η νίκη των αντιευρωπαϊστών επαναλήφθηκε το 2001, ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα κέρδισε τότε και τις βουλευτικές εκλογές.

Η νέα κυβέρνηση προώθησε την ενδυνάμωση των σχέσεων με τη Ρωσία, ενώ στο εσωτερικό επεκτάθηκε η χρήση της ρωσικής γλώσσας στα σχολεία και υπήρξαν προτάσεις για καθιέρωσή της σε δεύτερη επίσημη γλώσσα. Επιπλέον, το κυβερνών κόμμα άλλαξε τον τρόπο εκλογής του προέδρου που πλέον θα εκλεγόταν έμμεσα και όχι άμεσα από το λαό. Αυτό ευνόησε τον πρόεδρο Vladimir Voronin να εκλεγεί στη θέση του προέδρου το 2001. Ο πρόεδρος προερχόταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα και ακολούθησε και αυτός φιλορωσική πολιτική, πιο συγκρατημένα ωστόσο κατά τη δεύτερη θητεία του λόγω και του ότι η εκλογή του στηρίχτηκε στις ψήφους βουλευτών των άλλων κομμάτων με φιλοευρωπαϊκή ατζέντα. Όμως γρήγορα άρχισε να διαφωνεί με την πολιτική του ΝΑΤΟ σε ό, τι αφορούσε τις σχέσεις με τη Ρωσία και να απομακρύνεται από την ουδέτερη στάση της χώρας στα θέματα αυτά. Το 2005 οι φιλορωσικές δυνάμεις έχασαν την πλειοψηφία στη Βουλή, αλλά το 2009 το Κομμουνιστικό Κόμμα επανέκαμψε και μάλιστα κέρδισε και την πλειοψηφία των εδρών. Ωστόσο, η αντιπολίτευση κατήγγειλε τις εκλογές ως νόθες και η χώρα πέρασε μια περίοδο αστάθειας με τεράστιες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Το πολιτικό αδιέξοδο συνεχίστηκε και με τη μη εκλογή προέδρου από το κοινοβούλιο την ίδια χρονιά. Η πολιτική κρίση κατευνάστηκε μετά από νέες εκλογές που ανέδειξαν το φιλοευρωπαϊκό μπλοκ πρώτο, ενώ ορίστηκε προσωρινός πρόεδρος μέχρι την εκλογή νέου από το κοινοβούλιο, κάτι που έγινε το 2012 όταν εκλέχτηκε ο Nicolae Timofti από το μπλοκ των ευρωπαϊστών.

Ο νέος πρόεδρος προσπάθησε να προωθήσει την ενσωμάτωση της Μολδαβίας στην Ευρώπη: τούτο κορυφώθηκε με τη συμφωνία που υπέγραψε η Μολδαβία με την Ευρωπαϊκή Ένωση για πολιτική και οικονομική συνεργασία με ισχύ από 01/07/2016, μια συμφωνία αντίστοιχη με αυτές που είχαν συνάψει με την Ε.Ε. η Ουκρανία και η Γεωργία. Το φιλορωσικό μπλοκ κέρδισε έδαφος έναντι των ευρωπαϊστών μετά από τις κατηγορίες που ενέπλεκαν τον ευρωπαϊστή πρωθυπουργό Vlad Filat σε τραπεζικό σκάνδαλο, το μεγαλύτερο μάλιστα στην ιστορία της χώρας. Οι αντιευρωπαϊστές βρήκαν ευκαιρία να ανακτήσουν τις χαμένες δυνάμεις τους με το προεδρικό αποτέλεσμα των εκλογών του 2016.

Συμπεράσματα: πώς θα λυθεί το υπαρξιακό πρόβλημα της χώρας;

Σε όλα τα χρόνια της ύπαρξής της, η Μολδαβία ταλανίζεται από το δίλημμα του αν θα πρέπει να στραφεί προς τη Ρωσία ή την Ε.Ε. Οι φιλορωσικές δυνάμεις φαίνεται πως κυριαρχούν, ενώ τα μικρά διαλείμματα των ευρωπαϊστών δεν μπόρεσαν να μεταβάλλουν ριζικά την κατάσταση. Το μείζον όμως πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Μολδαβία (και η Ευρώπη) είναι ο κίνδυνος να γίνει η χώρα μία νέα Κριμαία. Ήδη το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, πολλές φωνές στη Μολδαβία άρχισαν να ζητούν την ένωση της χώρας με τη Ρωσία. Το αποτέλεσμα των τελευταίων προεδρικών εκλογών έδειξε ότι η χώρα ίσως θέσει σε κίνδυνο τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού ο νέος πρόεδρος τάσσεται ανοιχτά υπέρ της Ρωσίας και προσπαθεί να επιβάλλει πολιτικές προς την κατεύθυνση αυτή.

Στα 26 χρόνια ύπαρξής της ως κρατικής οντότητας, η Μολδαβία δεν έχει επιτύχει πολλά. Στον οικονομικό τομέα δεν έχει κατορθώσει να ανακάμψει, μιας και παραμένει στις απαρχαιωμένες μεθόδους παραγωγής της Σοβιετικής Ένωσης, και είναι η χώρα με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρώπη. Επιπλέον, δεν έχει πετύχει τη φιλελευθεροποίησή της και τη διαμόρφωση ενός πραγματικού κράτους δικαίου: η χρησιμοποίηση του κρατικού μηχανισμού από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, η συχνή χρήση νοθείας στις εκλογές και η καταστολή των ατομικών ελευθεριών εμποδίζουν την διαμόρφωση ενός φιλελεύθερου συστήματος. Το οικονομικό τραπεζικό σκάνδαλο του 2015 που έγινε επί κυβέρνησης του φιλοευρωπαϊκού μπλοκ, έδωσε λαβή στους φιλορώσους να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να κατηγορήσουν τους αντιπάλους τους, ώστε να καταφέρουν να ξαναπάρουν την εξουσία στις προεδρικές εκλογές του 2016. Το ερώτημα παραμένει ωστόσο κατά πόσον η χώρα μπορεί και θέλει να προχωρήσει προς μια φιλελεύθερη, δημοκρατική και ανοικτή κοινωνία ή αν εντέλει μετατραπεί σε μια νέα Κριμαία.