Του Αλέξανδρου Μπουρδάνου

Οι σχέσεις της Καταλονίας, μιας από τις 17 αυτόνομες περιφέρειες που δομούν το ισπανικό κράτος, με τη Μαδρίτη και εν γένει με το ισπανικό κράτος υπήρξαν πάντοτε τεταμένες. Κατά την τελευταία περίοδο τα πρώτα σύννεφα στις σχέσεις Μαδρίτης και Βαρκελώνης εμφανίζονται με τις προσπάθειες για αναθεώρηση του Καταστατικού Χάρτη της Καταλονίας το 2006, ενώ η κρίση κορυφώθηκε μετά το δημοψήφισμα της 1ης Οκτωβρίου. Ο τύπος και οι αναλύσεις ασχολούνται σε σημαντικό βαθμό με την πολιτική διάσταση της κρίσης. Αυτή ωστόσο δεν έχει μόνο πολιτικές παραμέτρους· ταυτόχρονα έχει και δύσκολες επιπτώσεις στον οικονομικό τομέα. Το παρόν άρθρο εξετάζει ακριβώς τις οικονομικές παραμέτρους της κρίσης που ξεκίνησε μετά από το χωριστικό δημοψήφισμα.

Η πορεία προς το δημοφήφισμα

Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια των Καταλανών για την αδιαφορία με την οποία η Μαδρίτη αντιμετώπιζε τις διεκδικήσεις τους ανάγκασε το 2006 την τότε σοσιαλιστική  κυβέρνηση Θαπατέρο να δεχθεί την αναθεώρηση του Estatut, του Καταστατικού Χάρτη της Καταλονίας. Μεταξύ άλλων, οι αλλαγές στο Estatutαναγνώριζαν ότι η Καταλονία αποτελούσε ένα χωριστό έθνος μέσα στην Ισπανία. Το Λαϊκό Κόμμα του Μαριάνο Ραχόι, τότε στην αντιπολίτευση, προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας με το επιχείρημα ότι ο νέος Καταστατικός Χάρτης της Καταλονίας παραβίαζε το ισπανικό Σύνταγμα. Το 2010 το Δικαστήριο ακύρωσε πολλές από τις διατάξεις του Χάρτη, γεγονός που προκάλεσε κύμα αντιδράσεων από τους Καταλανούς, ενώ η καταλανική κυβέρνηση προκήρυξε το 2014 ένα άτυπο δημοψήφισμα για το πολιτικό μέλλον της περιοχής. Η νέα κυβέρνηση Ραχόι απαγόρευσε το δημοψήφισμα, το οποίο κρίθηκε αντισυνταγματικό και από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας. Το δημοψήφισμα παρά ταύτα πραγματοποιήθηκε, καθώς η καταλανική κυβέρνηση το παρουσίασε ως μια πολιτική διαδικασία, και περιλάμβανε δύο ερωτήματα: Το πρώτο αφορούσε στο κατά πόσον η Καταλονία θα έπρεπε να γίνει κράτος και το δεύτερο, σε περίπτωση θετικής απάντησης, στο κατά πόσο θα έπρεπε να γίνει ανεξάρτητο κράτος. Παρότι το διπλό ‘ΝΑΙ’ κέρδισε συντριπτικά, η συμμετοχή ήταν μόλις 38 %.

Παρότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2014 αγνοήθηκε από όλες τις πλευρές, η κρίση συνεχίσθηκε και επιδεινώθηκε. Όταν τον Ιούνιο του 2017 ο πρόεδρος της Καταλονίας Κάρλες Πουτζεμόντ προκήρυξε νέο δημοψήφισμα για την 1η Οκτωβρίου, η ισπανική κυβέρνηση διαμήνυσε ότι θα έκανε τα πάντα για να εμποδίσει τη διεξαγωγή του. Κανείς όμως δεν μπορούσε να προβλέψει την έκταση των γεγονότων που ακολούθησαν και την ύπαρξη 900 τραυματιών. Στο διάγγελμά του ο Ραχόι επεσήμανε ότι τα σώματα ασφαλείας εφάρμοσαν το νόμο.

Η οικονομία της Καταλονίας

Βασική αιτία της δυσαρέσκειας των Καταλανών κατά της ισπανικής κυβέρνησης είναι ότι θεωρούν ότι συνεισφέρουν στον κρατικό προϋπολογισμό περισσότερα από όσα εισπράττουν. Μάλιστα οι Καταλανοί υπολογίζουν το έλλειμμα αυτό σε 16 δισεκατομμύρια ευρώ (ήτοι 8% του Καταλανικού ΑΕΠ), ενώ η ισπανική κυβέρνηση το τοποθετεί σε 10 δις. (ήτοι 5% του ΑΕΠ). Η Καταλονία με ΑΕΠ 200 δις ευρώ, αποτελεί το 20% του συνολικού ΑΕΠ της Ισπανίας και το 25% των εξαγωγών της χώρας. Επιπλεόν, η Ισπανία αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο κατασκευαστή αυτοκινήτων στην Ευρώπη και η Καταλονία είναι 2η σε παραγωγή εντός της Ισπανίας. Το Volkswagengroupμέσω της SEATλειτουργεί πολλά εργοστάσια στην περιφέρεια.

Επιπρόσθετα η Καταλονία αποτελεί τον πιο μεγάλο τουριστικό προορισμό της Ισπανίας, με δεύτερη τη Μαδρίτη. Το ¼ του τουρισμού της Ισπανίας φθάνει εκεί: υπολογίζεται ότι το 2016 επισκέφτηκαν την Καταλονία 18 εκ. τουρίστες. Ιδιαίτερα το αεροδρόμιο της Βαρκελώνης είναι το δεύτερο σε κίνηση αεροδρόμιο της Ισπανίας με ετήσια κίνηση 44 εκ. επιβατών, ενώ είναι και κόμβος των εταιριών lowcostγια την Ιβηρική.

Η άλλη πλευρά του νομίσματος βέβαια είναι το καταλανικό χρέος. Η Καταλονία είναι η τρίτη πλέον χρεωμένη περιφέρεια της Ισπανίας με χρέος που ανέρχεται σε περίπου 76 δις. ευρώ κατά το 1ο τρίμηνο του 2017.

Το χρήμα και ο φόβος δεν πάνε μαζί

Η επόμενη ημέρα από το δημοψήφισμα βρήκε την Ισπανία σε σοβαρή αναταραχή και κίνδυνο πολιτικής αστάθειας. Σε αντίστοιχη αστάθεια βρέθηκε και η Καταλονία, καθώς προσπαθούσε να επανέλθει σε καθημερινούς ρυθμούς και να λάβει αποφάσεις για το μέλλον. Η αστάθεια αυτή επιδεινώθηκε περαιτέρω, καθώς ήδη από την επόμενη ημέρα πολλές επιχειρήσεις αποφάσισαν να μεταφέρουν την έδρα τους σε άλλες περιφέρειες της ισπανικής επικράτειας.

Ήδη την πρώτη εβδομάδα μετά το δημοψήφισμα η CatalanaOccident, μια από τις μεγαλύτερες ασφαλιστικές εταιρείες στην Ισπανία, όπως και δύο από τα μεγαλύτερα τραπεζικά ιδρύματα της Ισπανίας, η BancoSabadellκαι η 3η σε μέγεθος τράπεζα της Ισπανίας, η Caixabankανακοίνωσαν ότι προτίθενται να μεταφέρουν την έδρα τους εκτός Καταλονίας.

Και δεν είναι φυσικά μόνο τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που αποχωρούν. Hισπανική εταιρεία παροχής φυσικού αερίου GasNatural, με παρουσία σε περισσότερες από 30 χώρες, αποφάσισε επίσης να εγκαταλείψει τη Βαρκελώνη. Το ίδιο και άλλες εταιρείες που είτε έχουν ξεκινήσει τη διαδικασία μεταφοράς τους ή προετοιμάζονται για αποχώρηση, αναμένοντας τις πολιτικές εξελίξεις. Στην Καταλονία είναι εγκατεστημένες ή έχουν σημαντική παρουσία 7.100 ξένες επιχειρήσεις, εκ των οποίων πολλές είναι πολυεθνικές ή ιδιαίτερα μεγάλου βεληνεκούς, όπως για παράδειγμα η SEATκαι η ελβετική Nestle.  Ήδη την επομένη του δημοψηφίσματος ο ισπανικός γενικός δείκτης τιμών χρηματιστηρίου, oIBEX35, έπεσε κάτω από το φράγμα των 10.000 μονάδων στις 9.500, για να καταφέρει να αυξηθεί μετά τις δηλώσεις του Καταλανού προέδρου για αναστολή της ανεξαρτησίας.

Η μεγάλη οικονομική αιμορραγία που υφίσταται είναι ίσως ακόμα πιο ανησυχητική για την Καταλονία από την έκβαση της κρίσης. Εφόσον μια επιχείρηση αποφασίσει οριστικά να μεταφέρει την έδρα της έξω από την Καταλονία, δύσκολα θα επιστρέψει.  Έως τις 18 Οκτωβρίου 691 εταιρείες είχαν εγκαταλείψει την Καταλονία, ενώ μόνο 38 μετακινήθηκαν σε αυτή, διαμορφώνοντας έτσι ένα αρνητικό υπόλοιπο 653 εταιρειών. Κάτι αντίστοιχο είχε διαπιστωθεί και στην περίπτωση του Κεμπέκ, το οποίο προσπάθησε να επιτύχει την ανεξαρτησία του από τον Καναδά με δύο δημοψηφίσματα, το 1980 και το 1995. Και τότε υπήρξε έξοδος μεγάλου αριθμού καναδικών επιχειρήσεων που ήταν εγκατεστημένες στο Κεμπέκ, πολλές από τις οποίες, ακόμα και μετά την απόφαση να παραμείνει το Κεμπέκ στον Καναδά, δεν επέστρεψαν ποτέ. Το 2011 από τις 500 μεγάλυτερες επιχειρήσεις του Κεμπέκ μόνο οι 70 είχαν την έδρα τους στο Οντάριο ή κάποια άλλη καναδική επαρχία. Το Κεμπέκ συνολικά έχασε περίπου το 30-35% της οικονομικής του δύναμης, σημείωσε μείωση της παραγωγικότητας, ενώ και η συμμετοχή του στο ΑΕΠ του Καναδά έπεσε κάτω από το 20% μέχρι και το 2011. Παρόμοια τάση εμφανίζεται και σήμερα στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου. Μετά το δημοψήφισμα για το Βrexit, μεγάλες επιχειρήσεις με έδρα εκεί αποφάσισαν να εγκατασταθούν αλλού στην Ε.Ε. με πρώτη χώρα στις προτιμήσεις τη Γερμανία.

Οι ενέργειες της Μαδρίτης

Η Μαδρίτη, βλέποντας την επιχειρηματική αιμορραγία της Καταλονίας και προκειμένου να μη φύγουν ιδίως οι ξένες επιχειρήσεις από την Ισπανία συνολικά, έλαβε σειρά μέτρων, στις 6 Οκτωβρίου, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις που επιθυμούν να μεταφέρουν την έδρα τους στις υπόλοιπες περιφέρειες, να το επιτύχουν πιο γρήγορα και με λιγότερες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Ο οίκος Fitchσε ανάλυσή του πιστεύει ότι η κρίση στην περιοχή, τουλάχιστον προς το παρόν, δε θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην οικονομία της Ισπανίας, καθώς η Καταλονία αποτελεί ακόμα ισπανικό έδαφος, ενώ οι επιχειρήσεις που φεύγουν παραμένουν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, στην Ισπανία. Βέβαια, στις 18/10 η ισπανική κυβέρνηση αναθεώρησε προς τα κάτω, από 2,6% σε 2,3%, την πρόβλεψη για το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας κατά το 2018, λόγω της καταλανικής κρίσης, ενώ υπήρξε πρόβλεψη για ελαφρά επιβράδυνση της εσωτερικής ζήτησης.

Συμπεράσματα

Το καταλανικό δημοψήφισμα έχει ανοίξει όχι μόνο τους «πολιτικούς» αλλά και τους «οικονομικούς» ασκούς του Αιόλου στην Ισπανία. Ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ είχε διαμηνύσει πριν το δημοψήφισμα ότι αν η Καταλονία διαλέξει το δρόμο της ανεξαρτησίας, τότε θα βρεθεί αυτόματα εκτός Ε.Ε., γεγονός που δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται εκεί και ειδικά στις περίπου χίλιες γερμανικές επιχειρήσεις που είναι εγκατεστημένες στην Καταλονία. Η έκβαση της κρίσης είναι σημαντική τόσο για τους πολίτες και το λαό της Ισπανίας όσο και για την οικονομία της χώρας και ιδιαίτερα της Καταλονίας.

Για περαιτέρω μελέτη

https://www.theguardian.com/politics/2014/sep/08/playing-dirty-win-scotland-learn-quebec-independence-debate

http://www.independent.co.uk/news/business/analysis-and-features/scottish-independence-and-the-quebec-effect-risks-in-yes-and-no-9736788.html

http://www.bbc.com/news/world-europe-29478415

http://time.com/4951665/catalan-referendum-2017/

http://www.independent.co.uk/news/world/europe/catalonia-spain-law-businesses-companies-leave-madrid-independence-referendum-latest-a7986536.html

https://elpais.com/elpais/2017/10/16/inenglish/1508139705_469301.html

http://www.stockwatch.com.cy/nqcontent.cfm?a_name=news_view&ann_id=284615