Του Kωνσταντίνου Kοκκολάτου

Μεσούσης εθνοκαθαρτικής επίθεσης της ισραηλινής κυβέρνησης στo σύνολο πια της της Γάζας, καταγράφεται κατακόρυφη αύξηση της τρομοκρατικής βίας και καταπίεσης των παλαιστινίων της Δυτικής Όχθης και Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Οι έποικοι, με πρωτοστάτες στην διωκτική βία την σιωνιστική οργάνωση Hilltop Youth, εξαπολύουν επιθέσεις έναντι εργαζόμενων, βιοπαλαιστών, οικογενειών, κατοίκων, και έναντι, πάνω από όλα, των μέσων (ανα)παραγωγής τους. Οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις σε πλαίσια «προληπτικής βίας», που έχουν καταδικάσει η παλαιστινιακή κοινωνία και ο ΟΗΕ. Το συμπαγές, πάντοτε και πανταχού παρόν, κατοχικό δίκτυο παρακολούθησης και ελέγχου βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία. Ολόκληρος ο μηχανισμός δημιουργίας κατασταλτικού περιβάλλοντος (coercive environment) έχει ενεργοποιηθεί με σκοπό, από όσο αποδεικνύεται, να εκτοπίσει τον Παλαιστίνιο Άλλο.

Το παρόν άρθρο εξετάζει πώς διενεργείτο επί χρόνια η προσεκτικά διαρθρωμένη στρατηγική εποικιστικής αποικιοποίησης (settler colonialism), με τη συνέργεια της κατοχικής διακυβέρνησης, ποιες είναι οι συνέπειές της, πώς και γιατί κορυφώνεται σήμερα στη περιοχή της Δυτικής Όχθης και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Θα αξιοποιηθεί η έννοια της πολεοκτονίας (urbicide) και ως εκ τούτου θα γίνει ανάλυση των χωρικών πολιτικών, απαντώντας στο εξής ερώτημα: πώς ο χώρος, και δη ο ευρύτερος αστικός χώρος, συνιστά όχι απλώς πεδίο πάλης αλλά και υλικό εξουσιαστικών/αποικιοκρατικών μηχανισμών;

Για τους σκοπούς της ανάλυσης, αφετηρία θεωρούνται εδώ οι συμφωνίες του Όσλο (1993), καθώς οδήγησαν σε εντατικοποίηση δύο αντίρροπων δυναμικών: αφενός του εποικισμού και αφετέρου των αντιστασιακών πρακτικών αλλά και της αντιστασιακής/εθνικοαπελευθερωτικής συνείδησης εν γένει. Με άλλα λόγια οι συμφωνίες είχαν τα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα: το βάθεμα της σύγκρουσης, αντί για την άμβλυνσή της, με προοπτική επίλυσης.

Ο πυρήνας της αποτυχίας, όπως αναλύουν οι Shlay και Rosen (2020), ήταν πρώτα και κύρια η μοίρα της ανατολικής Ιερουσαλήμ, χώρος κρίσιμης σημασίας για αμφότερες τις αντιμαχόμενες δυνάμεις, το σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ και τις παλαιστινιακές οργανώσεις και κοινωνικές ομάδες. Η αποτυχία διευθέτησης του ζητήματος της Ιερουσαλήμ σήμανε και την αποτυχία των συνομιλιών. Η απόδοση πολιτικού ελέγχου στο Ισραήλ, με μια κατάφωρα επιφαινόμενη προοπτική συνέχισης των συνομιλιών, και κυρίως η παράδοση στο Ισραήλ της ευθύνης για την ασφάλεια, προλείαναν το έδαφος, πρώτα για την εφαρμογή της λογικής του διαίρει και βασίλευε εκ μέρους του σιωνιστικού κράτους, δεύτερον για την επίταση του έργου ενοποίησης της Ιερουσαλήμ με το Ισραήλ. Πρόκειται για τη διαδικασία παραγωγής ενιαίου αστικού χώρου, και δη άνευ συγκρούσεων, καθώς και με δημογραφία ευνοϊκή για τον επεκτεινόμενο εβραϊκό πληθυσμό.

    
Εικόνα 1. Ο χάρτης απεικονίζει: α) την ταξινόμηση, διαμελισμό και διαχωρισμό των παλαιστινιακών εδαφών στη Δ. Όχθη, όπως γίνεται μέσα από την διάκριση σε ζώνη Α, Β, Γ. β) την διάχυση των ισραηλινών εποικισμών γ) εν σχέσει με τις παλαιστινιακές κοινότητες ή και πόλεις δ) τη συνοριοποίηση μέσω του διαχωρισμού του χώρου που συντελεί η κατασκευή του τοίχους. πηγή Dorota Golańska (2022)

Η επίτευξη των στρατηγικών και υπαρξιακών αυτών στόχων σήμαινε την συναρμογή βασικών εξουσιών του χώρου, την παραγωγή μιας πολεμικής μηχανής που διασφαλίζει τον έλεγχο σωμάτων, την αναδιάταξη και επαναπλαισίωση (recontextualisation) τόπων, την διετέλεση των έργων υποδομής ή ανέγερσης κατοικιών, μαζική συλλογή βιομετρικών δεδομένων (κάπως ατελής πρόταση). Αξιοσημείωτο, πως κρατικές και ιδεολογικές εξουσίες του χώρου νομιμοποιούνται από την αρχαιολογική υπηρεσία του κράτους του Ισραήλ, η δουλειά της οποίας ουσιαστικά «αποδεικνύει» την εγκυρότητα των βιβλικών αναφορών σε μια προαιώνια εβραϊκή παρουσία επί των εδαφών. Το υπουργείο υποδομών, η σύμπραξη ιδιωτικού-δημόσιου τομέα ως προς τις κατασκευαστικές εταιρείες, όπως και ο στρατός, τελειοποιούν τη στρατηγική επέκτασης. Πλάι σε κάθε ανασκαφή, σε κάθε έξωση, πλάι σε κάθε κατεδάφιση, σε κάθε αναστήλωση κτιρίων-συμβόλων, υπάρχει η στρατιωτική παρουσία-απειλή, και συνεχίζει να επιτηρεί και να αποφασίζει για τον θάνατο, μέχρι την απόλυτη φυσικοποίηση τόσο της παρουσίας της, όσο και του θανάτου που επιφέρει.

Σχηματικά, οι διαδικασίες αυτές οδηγούν στον εκτοπισμό Παλαιστινίων, στην απώλεια, είτε αφορά θάνατο, είτε απαλλοτρίωση/καταστροφή κατοικίας, στην έμφυλη εκμετάλλευση εργασίας, στη ψυχολογική βία, την παραβίαση και την εξάλειψη της ιδιωτικότητας, την εργασιακή εκμετάλλευση, την υποταγή αλλά ακόμη και τη διασπορά ενδοκοινοτικής δυσπιστίας μέσα από την διοικητική διαχείριση δεδομένων, βιομετρικών και μη, με σκοπό τον εκβιασμό για συνεργασία Παλαιστινίων με τις αρχές και αυτό δυσνόητο. Ο κατακερματισμός του παλαιστινιακού χώρου και η πολυδιασπασμένη διάχυση των Παλαιστίνιων, όπως διαφαίνεται και στον παραπάνω χάρτη, μέσα από τη ακατάπαυστη και βίαιη δημιουργία νησίδων και χωρικών εκ-κενώσεων, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής.

Πιο συγκεκριμένα, τα μέσα που αξιοποιούνται από τις χωρικές εξουσίες του σιωνιστικού κράτους είναι οι στρατιωτικοποιημένες μπουλντόζες, το λεγόμενο bulldozing, η πανταχού παρουσία ενός συνδυασμού σημείων ελέγχου (checkpoints) και πολλών καμερών, η αλλαγή των τοπωνυμίων από αραβικά σε εβραϊκά, και η γρήγορη συγκρότηση οικισμών σε λόφους και υψίπεδα, με σκοπό να λειτουργήσουν ως πανοπτικές νομιμοποιήσεις της μη-ανεστραμμένης επέκτασης εις βάρος της παλαιστινιακής βιόσφαιρας.

Διότι, προφανώς, ένας συμπαγής παλαιστινιακός χώρος θα αποτελούσε και συμπαγή καθημερινή αντιστασιακή δύναμη, η οποία θα μπορούσε πολύ πιο βάσιμα να αποτελέσει οχυρό αποπροσανατολισμού του σιωνιστικού κράτους από τους κύριους στόχους: την εγκαθίδρυση μιας κανονικότητας στη πόλη, κανονικότητα που μεταφράζεται στην επικυριαρχία των σιωνιστών, η οποία με τη σειρά της θα εξαλείψει τις κοινωνικές, εθνοφυλετικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, μια ηρεμία απαραίτητη για την επενδυτική δραστηριότητα και την οικονομική μεγέθυνση. Η λειτουργική ένταξη της Ιερουσαλήμ στην παγκόσμια οικονομία είναι το ίδιο σημαντική, και δε μπορεί παρά να συμβαίνει ταυτόχρονα με την εξάλειψη της αντίστασης, ακριβώς γιατί την προϋποθέτει.

Εικόνα 2. Πηγαίνοντας στην εργασία μέσω από το σημείο ελέγχου – η επιτομή της επιβεβαίωσης της γυμνής ζωής έναντι της εξουσίας (πηγή Washington post)

Μια λιγότερο υλιστική πτυχή είναι ο διοικητικός έλεγχος επί των αδειών παραμονής και εργασίας σε επεκτεινόμενο, και συνεπώς διαρκώς υπό αναπροσδιορισμό, ισραηλινό έδαφος. Ανά πάσα στιγμή, όπως δείχνει η Yael Berda (2017), οι διοικητικές υπηρεσίες του Ισραήλ μπορούν να αφαιρέσουν από ένα Παλαιστίνιο εργαζόμενο την άδεια παραμονής, υποβιβάζοντάς τον, από κοινού με τα μέλη της οικογένειάς του, σε μια επισφαλή βιοτική συνθήκη. Η προσπάθεια ανάκτησης της άδειας αυτής απαιτεί χρηματικό ποσό που ισούται με οικονομική καταστροφή. Η κρατική πρακτική πρόκλησης της αίσθησης επισφάλειας λειτουργεί μαζί με τις υπόλοιπες πρακτικές εκτοπισμού και παραγωγής ενός σιωνιστικού αναπτυξιακού χώρου.
Οι Rosen και Shlay (2020) αναφέρονται σε συγκεκριμένους αστικούς σχεδιασμούς/στρατηγικά σχέδια, όπως το τραμ, την ανάπλαση της αγοράς Μαζάνε Γεχούντα, και την διαμόρφωση της δυτικής εισόδου της Ιερουσαλήμ. Εν προκειμένω, πρέπει να προσεγγίσουμε τις βίαιες χωρικές αναδιαμορφώσεις, και τη συνεπαγόμενη κοινωνική μηχανική (social engineering) της δημογραφίας, σε μια υπαρξιακή ανάγκη μετατροπής της ενιαίας Ιερουσαλήμ σε μητροπολιτικό κέντρο προσέλκυσης ξένων επενδύσεων, ως επί το πλείστον στον κατασκευαστικό τομέα και στο real estate.
Επιπλέον το διαχωριστικό τείχος, η κατεξοχήν παραγωγή χώρου για τον έλεγχο του πλήθους και την επιτήρηση κινήσεών του, το οποίο διατρέχει τη δυτική όχθη και την ανατολική Ιερουσαλήμ, πράγματι είχε θετική επίδραση ως προς την επικράτηση της ασφάλειας για τους εντός του, αφού εκτόπισε τις συγκρουσιακές ομάδες, αμβλύνοντας και εκκενώνοντας τον ανταγωνιστικό και μάχιμο χαρακτήρα της πόλης. Πλέον οι επενδυτές μπορούν να υπολογίζουν στα αποτελέσματα του τείχους, παρότι απέτυχε στη ρύθμιση της μετανάστευσης. Βάσει των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων της πολιτικής apartheid, όπως απορρέουν από την ύπαρξη του τείχους, μπορεί να συντελεστεί η ένταξη της ενοποιημένης, ατάραχης Ιερουσαλήμ στην διεθνή οικονομία (Shlay και Rosen, 2020). Η οικονομικοπολιτική ασφάλεια του Ισραήλ θεμελιώνεται στην καταπίεση, μέσω της απομόνωσης και του διαχωρισμού, και της καταστολής και του εκτοπισμού των Παλαιστινίων.

Οι Παλαιστίνιοι προκάλεσαν φθορές στο τραμ, ως συμβολική-πρακτική ένδειξη αντίστασης στην επιβεβλημένη, ισραηλινή ενοποίηση της Δυτικής με την Ανατολική Ιερουσαλήμ, την οποίαν προφανώς συνεχίζουν να θεωρούν ως δυνάμει πρωτεύουσά τους. Το τραμ, ως απόδειξη αναπτυξιακών πρακτικών, συναρμόζεται με τις αναπλάσεις και την εβραιοποίηση γειτονιών, και τελειοποιεί τον σχετικό τύπο εξευγενισμού. Ο εξευγενισμός, με τη σειρά του, πρέπει να θεωρηθεί ως ακόμη ένα εργαλείο εξουσίας μέσω της αναμόρφωσης και αναδιάταξης του χώρου, ως μια πρακτική δημιουργίας «εδαφικών τετελεσμένων», που φυσικοποιούν την ισραηλινή επέκταση.

Έτσι, αν η πολιορκημένη και συνάμα απομονωμένη ανατολική Ιερουσαλήμ δεν γίνεται ιδωμένη ως δυνάμει πρωτεύουσα από τους Παλαιστίνιους, και αν δεν λαμβάνουν χώρα οι απορρέουσες αντιστάσεις, τότε δεν μένει τίποτα παρά η υποταγή στο σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ, η οποία θα επέλθει μαζί με την δυσμενή κοινωνικοπολιτισμική καταβαράθρωση των Παλαιστινίων ή/και τον εκτοπισμό τους.

Μπορούμε λοιπόν να δούμε καθαρά σε τι συνίσταται η πολεοκτονία. Είναι η καταστροφή της παλαιστίνιας αστικότητας, η βίαιη, αποικιακού τύπου άρνηση εκ μέρους του Ισραήλ στην μοντερνικότητα της πόλης για τους Παλαιστίνιους. Η παλαιστινιακή αυτοενίσχυση μέσα από τη συγκρότηση γερών κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, ενεργειακών δικτύων μέσα από την πόλη, δηλαδή πανεπιστημίων, διοικητικών κέντρων, αυτόνομων δικτύων ενέργειας, ελεύθερων δημόσιων χώρων, ελεύθερη θρησκευτική έκφραση, ακόμη και η ανενόχλητη παρουσία συμβολικών κτιρίων, θεωρούνται από το ισραηλινό κράτος κάτι απευκταίο.

Παρακάτω, παρατίθεται εικόνα με χάρτη που καταγράφει τις ισραηλινές επιθέσεις στο βασικό σύστημα διατήρησης αλλά και βελτίωσης της ζωής, το σύστημα υγείας. Οι καταστροφές ενάντια στην υγειονομική περίθαλψη αποτελούν ένα ακόμη βασικό εργαλείο διάλυσης της αστικότητας, ως χώρο-πλαίσιο συνάντησης, δημιουργίας και αντίστασης, δηλαδή ως χώρο εκτύλιξης του βίου.

Η υποταγή, αν μη τι άλλο, δεν είναι το ύστατο επίδικο. Είναι ο εκτοπισμός και η ισραηλινή επέκταση. Η υποτακτικότητα συνιστά εδώ μέσο, εργαλείο. Ολοκληρώνοντας την ανάλυση, μπορούμε να καταλήξουμε κρίνοντας ως αποτυχημένη και καταφανώς άκρως επικίνδυνη τη στρατηγική δημιουργίας καταπιεστικού περιβάλλοντος (coercive environment), που στόχο έχει ακριβώς την παραγωγή «οικειοθελούς» αποχώρησης Παλαιστινίων από τα διεκδικούμενα εδάφη. Η πολεοκτονία συνιστά θεμελιώδη πολιτική στρατηγική για τη συγκρότηση του καταπιεστικού περιβάλλοντος.

Εικόνα 3. Ισραηλινοί στρατιώτες απαγορεύουν την είσοδο σε Παλαιστινίους στο ιερό τους. Ανατολική Ιερουσαλήμ. Πηγή guardian. Οκτώβριος 2023

Η Διεθνής Αμνηστία σε έκθεσή της ακριβώς για τα ζητήματα ελέγχου και καταστολής, ονομάζει το καθεστώς σύμπραξης τεχνοπολιτικής και στρατού αυτοματοποιημένο άπαρτχάϊντ (automated apartheid). Προσπαθεί μάλιστα να συγκεκριμενοποιήσει τις κυβερνοδομές εξουσίας, ελέγχου και επιτήρησης, εξηγώντας πώς λειτουργούν τα λογισμικά red wolf και blue wolf, ενώ κάνει αναφορές και στο γνωστό στο ελληνικό κοινό κατασκοπευτικό λογισμικό predator. Οι ισραηλινές στρατιωτικές επιδρομές φωτογράφισης (photography raids) έχουν σκοπό ακριβώς τον εμπλουτισμό των βάσεων δεδομένων, ο οποίος θα επιτρέψει την λειτουργικότητα των συστημάτων ελέγχου και καταστολής (Shahd Qannam και Jamal Abu Eisheh, 2023).

Εικόνα 4 Η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της καταστολής, μια παροντική εικόνα από το μέλλον…

Τέλος, δεν μπορούμε να λησμονούμε την απονομιμοποίηση της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ), όπως έχει πλέον διαμορφωθεί μέσα από τις μεταλλάξεις των πολιτικοκομματικών αλλά και κινηματικών ομάδων που το συναποτελούν, μετά την υπογραφή των αποτυχημένων συμφωνιών του Όσλο. Η άλλοτε δυναμική αλλά και αντιπροσωπευτική Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ), μεταλλάχθηκε σε μια διεφθαρμένη κατασταλτική εξουσία, που σκοπό της ύπαρξής της έχει τη διευκόλυνση της κατοχικής διακυβέρνησης ελέγχου, εγκλεισμού και πολεοκτονίας του Ισραήλ (Καμιονέτα, 2023). Είναι μια απόφανση ξεκάθαρη και διάχυτη σε πλήθος συνεντευξιαζόμενων παλαιστίνιων γυναικών στη Δυτική Όχθη, όπως και τη παλαιστινιακή διασπορά (Καμιονέτα, 2023).

Εικόνα 5 πενθούντες στη κηδεία των δύο νεαρών, Anas και Mohammed al-Froukh, που δολοφονήθηκαν κατά τη διάρκεια ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης ανατολικά της Χεβρόνας

Τα δεδομένα έως την 28η Δεκεμβρίου 2023, προς θλιβερή επίρρωση της ανάλυσης έχουν ως εξής, σύμφωνα με τη Haaretz, που αναδημοσιεύει σχετική έκθεση του ΟΗΕ: Οι κρατούμενοι Παλαιστίνιοι από την 7η Οκτωβρίου ανέρχονται σε 4,785. Οι νεκροί καταμετρήθηκαν 300 από τον ΟΗΕ, εκ των οποίων 79 παιδιά. Οι 291 σκοτώθηκαν από τις ένοπλες ισραηλινές δυνάμεις, 8 από την επιθετικότητα των εποικιστών, και ένας/μία είτε από στρατιώτη, είτε από εποικιστή, δεδομένων των πολλαπλών καταγραφών μαρτυρίων από Παλαιστίνιους για μη-διάκριση ανάμεσα στα δύο ένοπλα σώματα, στρατιώτες και εποικιστές (βλ. Guardian, 2023, New York Times, 2023). Για τις εξελίξεις αυτές, ο ΟΗΕ κάνει λόγο για αχρείαστη και δυσανάλογη βία εκ μέρους του Ισραήλ, καταδικάζοντας τις προληπτικές, όπως τις ονομάζει ο ισραηλινός στρατός, επιχειρήσεις.

Πηγές και Αναφορές
Agamben, G. (2018). Homo Sacer. Έρμα.
Al Jazeera, (2023, December 8). Occupied West Bank faces growing Israeli aggression amid Gaza war. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/gallery/2023/12/8/photos-two-months-of-gaza-warwest-bank-faces-onslaught-of-israeli
Amnesty International. (2023, May 18). Israel and Occupied Palestinian Territories: Automated Apartheid: How facial recognition fragments, segregates and controls Palestinians in the OPT – Amnesty International. https://www.amnesty.org/en/documents/mde15/6701/2023/en/
Berda, Y. (2018). Living emergency: Israel’s Permit Regime in the Occupied West Bank. Stanford Briefs.
Golańska, D. (2022). Slow urbicide: Accounting for the shifting temporalities of political violence in the West Bank. Geoforum, 132, 125–134. https://doi.org/10.1016/j.geoforum.2022.04.012
Goodfriend, S. (2022, February 18). In Hebron, Israeli military and private companies test AI surveillance on Palestinians. Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2022/02/21/palestine-israel-ai-surveillance-tech-hebron-occupation-privacy/
Griffiths, M., & Repo, J. (2018). Biopolitics and checkpoint 300 in occupied Palestine: Bodies, affect, discipline. Political Geography, 65, 17–25. https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2018.04.004
Haaretz. (2023, December 28). UN report deplores “rapid deterioration” of rights in West Bank. Haaretz.com. https://www.haaretz.com/israel-news/2023-12-28/ty-article/un-report-deplores-rapid-deterioration-of-rights-in-west-bank/0000018c-b07c-db94-afbd-b07d3aa50000
Hanbali, L. (2023, December 2). The daily, grinding violence in the West Bank is worse than ever before. Why does it go unseen? The Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/dec/02/west-bank-violence-israel
McKernan, B., & Michaelson, R. (2023, October 14). Violence hits East Jerusalem and West Bank as Israel orders Gaza evacuation. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2023/oct/13/violence-erupts-across-occupied-east-jerusalem-amid-israel-gaza-evacuation-order
Qannam, S. & Eisheh, J. A. (2023) Settler Colonialism and Digital Tool of Elimination in Palestinian Jerusalem’, Jerusalem Quarterly, 96, 2023, pp. 71-84
Shlay, B., A., & Rossen, G. (2020). Ιερουσαλήμ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
The Guardian. (2023, December 14). How Israeli settler violence forces Palestinians to flee their homes [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=LMYEHhCkedo
The New York Times. (2023, December 4). ‘They came in the dark’: Settler violence intensifies in the West Bank [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=GLgKSWonPm0
Μπέμπε, Α. (2020). Νεκροπολιτική. Εκδόσεις των Συναδέλφων.