Του Ορφέα Τσαγκαλίδη

Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας διέθετε ένα σταθερό κομματικό και πολιτικό σύστημα. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, το σύστημα αυτό κλονίζεται και νέοι πολιτικοί δρώντες εμφανίζονται, διεκδικώντας ή εκπροσωπώντας νέες θέσεις, συχνά απομακρυσμένες από το πολιτικό «κατεστημένο».

Τα τελευταία χρόνια, η τάση προς τα δεξιά που αναπτύσσεται σε μερίδα του εκλογικού σώματος οδήγησε στην εμφάνιση ενός νέου αντισυστημικού κόμματος. Το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία (στα Γερμανικά Alternative für Deutschland και εφεξής AfD)» φτάνει σε πρόσφατη δημοσκόπηση ποσοστό 10,5% της πρόθεσης ψήφου και είναι προς το παρόν το τρίτο ισχυρότερο κόμμα. Το ποσοστό αυτό είναι το υψηλότερο που έχει μετρηθεί για το AfD. Πρόκειται για ένα δεξιό λαϊκιστικό κόμμα που εμφανίσθηκε πριν λίγα χρόνια και επανήλθε στο προσκήνιο επωφελούμενο τόσο σαφώς από την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση, όσο και τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι.

Πρωτοεμφανίστηκε το 2012 υπό τη μορφή συλλόγου, με το όνομα «Die Wahlalternative 2013 (Η εναλλακτική ψήφος 2013)» και με στόχο να καταφέρει να μετάσχει στις βουλευτικές εκλογές του ίδιου έτους. Είχε δημιουργηθεί από οικονομολόγους και καθηγητές πανεπιστημίων. Η πρώτη του εμφάνιση έγινε  στο κρατίδιο της Έσσης. Η Έσση με 6 εκατομμύρια κατοίκους, είναι το τέταρτο πλουσιότερο κρατίδιο της Ομοσπονδιακής Γερμανίας και από τις πιο ανταγωνιστικές οικονομίες παγκοσμίως. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ρίζες του AfD προέρχονται κυρίως από το κοινωνικό στρώμα των ελίτ, άνθρωποι εύποροι και υψηλού μορφωτικού επιπέδου.

Ακρογωνιαίος λίθος για την δημιουργία του συλλόγου ήταν σίγουρα η παρουσία του καθηγητή, βουλευτή στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και μέχρι πρότινος αρχηγού του κόμματος Bernd Lucke, με την υποστήριξη δύο άλλων προσώπων, του καθηγητή Dr. Konrad Adam, και του πρώην υφυπουργού της χριστιανοδημοκρατικής ένωσης CDU Alexander Gauland. Παρότι η δυσαρέσκεια κατά του CDU προϋπήρχε, αφορμή της δημιουργίας του ήταν το δεύτερο μεγάλο χρηματοδοτικό πακέτο για την διάσωση της Ελλάδας. Το AfD ιδρύεται ως κόμμα στις 6 Φεβρουαρίου 2013 στο Βερολίνοκαιυπό την αρχηγία του Lucke κατόρθωσε, σε σύντομο χρονικό διάστημα, να συσταθεί και να αποκτήσει πλήρη οργανωτική δομή και στα δεκαέξι ομόσπονδα κρατίδια. Τα κύρια χαρακτηριστικά του, μέχρι και την πρόσφατη αλλαγή ηγεσίας, ήταν η κριτική στο ενιαίο νόμισμα λόγω του κόστους του για την Γερμανία, η στάση αμφισβήτησης της ΕΕ στο θέμα που κατηφορούσε για την παρέμβαση στην εθνική κυριαρχία της Γερμανίας, αλλά και οι έντονες αντιδράσεις σχετικά με την (ακριβή και υπερβολική κατά την άποψή του) πολιτική πρόνοιας και διαχείρισης των κοινωνικών πόρων της κυβέρνησης.

Αναμφίβολα, το μυστικό της επιτυχίας του AfD, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, βρισκόταν στο όνομα του ιδρυτή του, Bernd Lucke. Όπως αναφέρει το περιοδικό Focus, ‘’χωρίς τη συμβολή αυτού του χαρισματικού και έμπειρου ηγέτη, που διακρίνεται για την αποφασιστικότητα, αλλά και την ιδιαίτερη μεταδοτικότητα των θέσεων του, με τέτοιο τρόπο που σε κάνει ακόμη και τον ευρωσκεπτικισμό να βλέπεις με άλλο μάτι, το κόμμα δεν θα είχε ποτέ αυτή την πορεία’’.

Η πρώτη μεγάλη επιτυχία του ήρθε τονΜάιο 2014 στις  ευρωεκλογές, όταν συγκέντρωσε ποσοστό 7,1% και εξέλεξε 7 ευρωβουλευτές. Στις περιφερειακές εκλογές στο κρατίδιο της Σαξονίας στα τέλη Αυγούστου 2014, απέσπασε ποσοστό 9,7%. Ακολούθησαν, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, άλλες δύο περιφερειακές εκλογές, όπου έλαβε διψήφια ποσοστά, 10,6% στη Θουριγγία και 12,2% στο Βρανδεμβούργο. Στη Σαξονία και τη Θουριγγία οι ψηφοφόροι του προέρχονταν σε ίσα μέρη από την Χριστιανοδημοκρατική Ένωση και το Αριστερό Κόμμα, ενώ στο Βρανδεμβούργο ακόμη περισσότερο από την Αριστερά. Αντίθετα, σε εθνικό επίπεδο πολλές φορές συνδυάστηκε η άνοδος του AfD με την πτώση των φιλελεύθερων του FDP. Παρά ταύτα, το πολλά  υποσχόμενο ποσοστό των ευρωεκλογών δεν κράτησε για πολύ αφού μεταγενέστερες δημοσκοπήσεις του έδιναν ποσοστά κοντά στο οριακό 5% για την είσοδό του στην γερμανική βουλή. Στις δημοτικές εκλογές τον Φεβρουάριο 2015 στο Αμβούργο το AfD απέσπασε ποσοστό 6,1% και τον Μάιο στη Βρέμη 5,5%.

Από την ίδρυση του κόμματος τον Φεβρουάριο 2013 μέχρι τις αρχές του 2015, αρχηγός του κόμματος ήταν ο ιδρυτής του, που μοιραζόταν την προεδρία με την Frauke Petry και τον Konrad Adam. Τα προβλήματα κυρίως στο εσωτερικό του κόμματος δεν άργησαν να φανούν. Ο Lucke μπορεί να είναι καταξιωμένος και χαρισματικός καθηγητής, δεν είχε όμως ποτέ ανάλογες επιδόσεις ως πολιτικός. Κατηγορήθηκε για έντονο συγκεντρωτισμό, γεγονός που οδήγησε σε αντιδράσεις. Τα πρώτα σημάδια ρήξης άρχισαν να εκδηλώνονται μετά από τις δηλώσεις της Petry στα μέσα του 2014 ότι, ‘’δεν πρέπει να επιτρέψουμε να μετατραπεί το AfD σε μονοπρόσωπη παράταξη, καμία οργάνωση δεν ευνοείται όταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, τα πάντα στηρίζονται στις αποφάσεις ενός μόνο ατόμου’’ και πρότεινε να χωριστεί η ηγεσία στα δύο. Τον Νοέμβριο 2014 και ο τρίτος συμπρόεδρος του κόμματος Adam κατηγόρησε τον Lucke ως ‘’τέρας ελέγχου’’. Οι εντάσεις συνεχίζονταν και ο Lucke αποφασίζει την διεξαγωγή εκλογών για την προεδρία του κόμματος στο προγραμματισμένο συνέδριό του στη Βρέμη στις 30 Ιανουαρίου 2015. Τελικά επικράτησε με περίπου το 80% των συνέδρων. Το κόμμα μετά το συνέδριο αποκτά έναν μόνο πρόεδρο για μια μεταβατική περίοδο, ωστόσο οι εσωτερικές εντάσεις συνεχίζονται και σε νέο συνέδριο του κόμματος στις 4 Ιουλίου 2015 στην Έσση εκλέγεται, με ανατροπή, πρόεδρος η Petry, εκπρόσωπος της εθνικιστικής συντηρητικής πτέρυγας. ‘Έκτοτε το κόμμα αποκτά πολύ πιο δεξιά χαρακτηριστικά  ενώ εκτοπίζεται από την ηγεσία ο άνθρωπος που το ίδρυσε και το ανέδειξε. Σε συνέντευξη του στην εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), ο Lucke ανακοίνωσε την οριστική του αποχώρηση από το κόμμα ενώ τον ίδιο μήνα  ανακοίνωσε την ίδρυση νέου κόμματος, της Συμμαχίας για Πρόοδο και Ανανέωση (Allianz für Fortschritt und Aufbruch ή ALFA) που μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να ενταχθεί στις μετρήσεις των δημοσκοπήσεων.

Με την αποχώρηση του Lucke πολλοί θεώρησαν ότι το κόμμα θα έβαινε προς την οριστική διάλυση, τα πράγματα όμως αποδείχθηκαν διαφορετικά. Πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει το AfD να διπλασιάζει τα ποσοστά του από τις τελευταίες εθνικές εκλογές του 2013 (4,7%): δεν υπάρχει αμφιβολία για τον βασικό λόγο που συμβαίνει αυτό. Το τεράστιο κύμα προσφύγων που φθάνει στην Ευρώπη, και κατά κύριο λόγο στη Γερμανία, τους τελευταίους μήνες και γίνεται καθημερινά όλο και περισσότερο αντιληπτό από τους Γερμανούς πολίτες, ενώ επιπλέον και οι τρομοκρατικές επιθέσεις στην Γαλλία σίγουρα θα επηρεάσουν το πολιτικό σκηνικό της χώρας. Το AfD εκμεταλλεύεται την ανησυχία και δυσαρέσκεια μερίδας Γερμανών από αυτό που αντιλαμβάνονται ως “εισβολή’’ και εκμετάλλευση των πόρων της χώρας από τους πρόσφυγες και ταυτόχρονα τον φόβο της κυριαρχίας στη χώρα του Ισλάμ.

Η νυν αρχηγός Petry μαζί με τον Adam, είναι σίγουρα τα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν τα πιο δεξιά στρώματα του κόμματος, αν και η ίδια σε ερώτηση αν έχει ακροδεξιές τάσεις, απάντησε αρνητικά και θεωρεί ότι θα έπρεπε να τεθούν πιο σαφώς τι είναι άκρα δεξιά, ωστόσο οι απόψεις της και κυρίως οι φήμες για στενή συνεργασία του AfD με το ακραίο αντι-ισλαμικό κίνημα «Πεγκίντα (Pegida)», σταδιακά μεταλλάσσουν ιδεολογικά το κόμμα. Η Petry κατηγορείται ότι περιβάλλεται μόνο από ακροδεξιούς και το κόμμα αποκτά χαρακτηριστικά κατά βάση κόμματος διαμαρτυρίας με έντονα στοιχεία εθνικισμού και λαϊκισμού. Η νέα αρχηγός άργησε να τοποθετηθεί επίσημα για το θέμα της μεταναστευτικής κρίσης. Ωστόσο, η πρόσφατη ακραία τοποθέτησή της για τα προβλήματα που δημιουργούνται από τους μετανάστες, η σειρά προτάσεων της για το άσυλο και την πολιτική ενσωμάτωσης και το γεγονός ότι ζητάει την άμεση απέλαση όλων των παράνομων μεταναστών και όσων δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για μόνιμη διαμονή, έχει μάλλον ευνοήσει το κόμμα δημοσκοπικά.

Ο απρόβλεπτος εθνικός και συντηρητικός πυρήνας της ηγεσίας επικεντρώνεται σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου, με έντονα χαρακτηριστικά δημοκρατικού και πατριωτικού ευρωσκεπτικισμού, δίνοντας την αίσθηση ότι αυτά είναι ή θα ‘’πρέπει’’ να είναι τα βασικά θέματα που απασχολούν το κόμμα και αυτό αποδίδει τουλάχιστον στην Γερμανία.

Είναι προφανές, ότι τόσο ο περιορισμός της οικονομικής ανεξαρτησίας της Γερμανίας μέσα στην Ευρωζώνη όσο και, πιο πρόσφατα, η προσπάθεια της γερμανικής κυβέρνησης να διαχειριστεί την μεταναστευτική κρίση αιφνιδίασαν μερίδα του γερμανικού λαού που έψαξε εναλλακτική λύση. Η ευελιξία που επέδειξε το AfD μέσα από την αλλαγή ηγεσίας, ώστε να εναρμονιστεί με τις νέες εξελίξεις και να διευρύνει την απήχησή του, είναι τουλάχιστον αξιοσημείωτη και σίγουρα δεν είναι τυχαία. Η πολιτική πείρα που διακατέχει τα ηγετικά στελέχη του θέτει σταθερές βάσεις με βαθύτερο περιεχόμενο καταρρίπτοντας την άποψη ότι πρόκειται για ένα απλό κόμμα διαμαρτυρίας.

Τα ερωτηματικά και οι σκέψεις γύρω από το μέλλον του AfD είναι πολλά, σίγουρο όμως είναι, ότι όσο οι εξελίξεις ‘’τρέχουν’’ με ρυθμούς που ευνοούν φαινόμενα αποστασιοποίησης και αμφισβήτησης του πολιτικού συστήματος χωρίς να καταβάλλεται καμία προσπάθεια ουσιαστικής αντιμετώπισης αυτής της τάσης από τα κυβερνητικά κόμματα, είναι δύσκολο να αγνοήσουμε τον ρόλο που ενδέχεται να κληθεί να διαδραματίσει το AfD.

Κάποιοι ενδιαφέροντες ιστότοποι για το θέμα:

www.alternativefuer.de

www.forena.de (Forschungsschwerpunkt Rechtsextremismus / Neonazismus)

www.jenapolis.de (Forschungszentrum Gotha | Jenapolis)