Του Ανανία Καπουρκατσίδη

Την Δευτέρα 25 Σεπτεμβρίου 2017, οι Κούρδοι του Ιράκ κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν επιθυμούν να ζήσουν σε ένα ανεξάρτητο κουρδικό κράτος[1]. Περισσότερο από δύο εκατομμύρια (το 72% των εγγεγραμμένων Κούρδων) έσπευσαν να ψηφίσουν, παρά τις διεθνείς πιέσεις και απειλές.  Η αναμενόμενη επικράτηση του ΝΑΙ στο δημοψήφισμα επιβεβαιώθηκε: το 92,7% των ψηφισάντων απάντησε θετικά στην ανεξαρτησία. Η ατμόσφαιρα που επικρατεί ακόμη και σήμερα ανάμεσα στους Κούρδους είναι γιορτινή. Δεν μπορεί να πει κανείς το ίδιο όμως για τη σχέση ανάμεσα στην κυβέρνηση του Κουρδιστάν και το Ιρακινό κράτος.

Η αυτονόμηση του Κουρδιστάν

Η ταραγμένη σχέση ανάμεσα στους κουρδικούς πληθυσμούς του Ιράκ και στην κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης χρονολογείται ήδη από τη διαμόρφωση του ιρακινού κράτος μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για 70 χρόνια οι Κούρδοι διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους, άλλοτε με πολιτικά και άλλοτε με στρατιωτικά μέσα. Αυτό που δεν κατόρθωσαν όμως οι εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις, το πέτυχε ένας πόλεμος. Στη λήξη του Πολέμου του Κόλπου το 1991, οι συμμαχικές δυνάμεις ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, επέβαλαν ζώνη απαγόρευσης πτήσεων στο βόρειο Ιράκ, πάνω από την περιοχή που σήμερα σχεδόν οριοθετεί την Κουρδική Περιφέρεια στο Ιράκ (KurdishRegioninIraq, εφεξής KRI). Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την απώθηση των ιρακινών δυνάμεων από τους Κούρδους Πεσμέργκα από τον ιρακινό βορρά, χάρισε στην περιοχή μία defactoαυτονομία, προστατεύοντάς την από εναέριες επιθέσεις της Βαγδάτης.

Η επίσημη αυτονόμηση του Κουρδιστάν έγινε πραγματικότητα μόνο το 2005, όταν αναγνωρίστηκε στο νέο ιρακινό σύνταγμα. Τα χρόνια που μεσολάβησαν χαρακτηρίστηκαν από εσωτερικές εντάσεις και έναν εμφύλιο που ξέσπασε το 1994 ανάμεσα στα δύο ιστορικά κουρδικά κόμματα, το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα (KurdishDemocraticParty, εφεξής KDP) και την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PatrioticUnionofKurdistan, εφεξής PUK). Οι συγκρούσεις προκάλεσαν την εμπλοκή του γειτονικού Ιράν αλλά και της Βαγδάτης, έπαυσαν όμως ύστερα από παρεμβάσεις των ΗΠΑ, οι οποίες τα επόμενα χρόνια έδειχναν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ειρηνική συνύπαρξη των κουρδικών πολιτικών δυνάμεων. Σαφώς, εν όψει της εισβολής τους στο Ιράκ το 2003, η κρίση στα βόρεια της χώρας δε θα εξυπηρετούσε σε καμία περίπτωση τη δημιουργία του βορείου μετώπου, στο οποίο, κατά τον πόλεμο, Κούρδοι μαχητές και οι αμερικανικές δυνάμεις πολεμούσαν μαζί εναντίον της Βαγδάτης. Η πτώση του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν, στο πρόσωπο του οποίου οι Κούρδοι έβλεπαν το μεγαλύτερό τους εχθρό -και όχι άδικα[2]-, επισφράγισε την αυτονομία της KRIμε το νέο ιρακινό σύνταγμα το 2005.

Την ίδια χρονιά, ο Μασούντ Μπαρζάνι, επικεφαλής του KDP, εκλέχθηκε πρόεδρος της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης (KurdishRegionalGovernment– KRG) και ηγέτης του ιρακινού Κουρδιστάν. Έκτοτε, η ισχύς του KDPκαι του ηγέτη του αυξανόταν με ραγδαίους ρυθμούς, ενώ η PUKέχανε σταδιακά δύναμη και περιορίστηκε σε μερικές πόλεις-κάστρα, όπως το Κιρκούκ. Βέβαια, δεν έλειπαν -και δε λείπουν ακόμη και σήμερα[3]- οι κατηγορίες κατά της κυβέρνησης για διαφθορά, έλλειμμα δημοκρατίας, περιορισμό της ελευθεροτυπίας και για άκρατο νεποτισμό. Η έκφραση της κοινωνικής δυσαρέσκειας κορυφώθηκε στις εκλογές του 2009 όταν ένα νέο κόμμα, το Κίνημα της Αλλαγής (Gorran) που προήλθε από διάσπαση της PUK, κέρδισε τη δεύτερη θέση εκτοπίζοντας την PUKκαι έκτοτε ασκεί δριμύτατη κριτική στο KDPκαι στον επανεκλεγέντα πρόεδρο Μπαρζανί. Περαιτέρω ένταση προκάλεσε η απόφαση του κουρδικού κοινοβουλίου το 2013 να παρατείνει για δύο χρόνια τη θητεία του προέδρου. Η μέχρι και σήμερα παραμονή του Μπαρζανί στην προεδρία της KRGσε συνδυασμό με το γεγονός ότι το κοινοβούλιο δεν έχει συνεδριάσει τα τελευταία δύο χρόνια οδηγούν την αντιπολίτευση να κάνει λόγο για δικτατορική διακυβέρνηση.

Παρά τις εξελίξεις αυτές, η KRIαποτέλεσε έναν πυρήνα οικονομικής σταθερότητας μέσα σε μία ασταθή περιφέρεια, κυρίως λόγω του πετρελαίου. Επίσημα, η οικονομία της βασιζόταν κυρίως στη συμφωνημένη χρηματοδότησή της από τη Βαγδάτη με ένα ποσοστό από τα ομοσπονδιακά έσοδα για τις εξαγωγές πετρελαίου. Ωστόσο, μετά το 2005, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους στα κουρδικά εδάφη οι πρώτες διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες. Το Υπουργείο Φυσικών Πόρων της KRG, εκμεταλλευόμενο την έλλειψη ομοσπονδιακής νομοθεσίας για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αλλά και τη συνταγματική ασάφεια για την κυριότητα των πετρελαϊκών αποθεμάτων, ακολούθησε μια φιλο-επενδυτική πολιτική υπογράφοντας συμβόλαια με μεσαίου μεγέθους πετρελαϊκές εταιρείες, ενώ τo2011 έκανε την είσοδό της στο ιρακινό Κουρδιστάν και η ExxonMobil. Μέχρι το 2012 το σύνολο της πετρελαιοπαραγωγής της KRIείχε διανεμηθεί σε διεθνείς εταιρείες και από την επόμενη χρονιά ξεκίνησε, χωρίς προγενέστερη διαβούλευση με τη Βαγδάτη, η μαζική εξαγωγή πετρελαίου μέσω του αγωγού Ceyhanστην Τουρκία. Η κινήσεις αυτές δημιούργησαν εκ νέου ένταση με την ιρακινή κυβέρνηση, η οποία και διέκοψε την χρηματοδότησή της προς την Έρμπιλ.

Η επιδίωξη της ανεξαρτησίας

Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2014 αποτέλεσε και την απαρχή της πορείας προς το δημοψήφισμα της 25ης Σεπτεμβρίου 2017. Η διακοπή της χρηματοδότησης από τη Βαγδάτη, η ραγδαία πτώση στις τιμές του πετρελαίου, η εισβολή του Ισλαμικού κράτους και οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες για την αντιμετώπιση του τελευταίου οδήγησαν στην επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και την πολιτική αποσταθεροποίηση της KRI. Παρά τις προσπάθειες επαναπροσέγγισης με τη Βαγδάτη οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο πρωτεύουσες παρέμειναν τεταμένες. Η κρίση άγγιξε όλα τα κοινωνικά στρώματα του ιρακινού Κουρδιστάν, ενέτεινε, σε συνδυασμό με τις πολιτικές επικρίσεις, την κοινωνική δυσαρέσκεια προς την κυβέρνηση και απονομιμοποίησε περαιτέρω την εξουσία του Μπαρζάνι.

Η ηγεσία του ιρακινού Κουρδιστάν είδε έτσι ως διέξοδο από την πολιτική και οικονομική κρίση τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία της KRI, γεγονός που ανακοίνωσε στις 7 Ιουνίου 2017. Τόσο το KDPόσο και η PUKυποστηρίζουν την ανεξαρτησία.

Αξίζει να διευκρινισθεί η θέση της PUKστο δημοψήφισμα. Παραδοσιακά η PUKδεν ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας του Κουρδιστάν, αλλά στήριζε την παραμονή στο ομοσπονδιακό Ιράκ. Αν και τα τελευταία χρόνια η δύναμή της έχει συρρικνωθεί σημαντικά, παραμένει πρώτη δύναμη σε κάποιες περιοχές, όπως στο υπό αμφισβήτηση Κιρκούκ, μια πολυπολιτισμική και πλούσια σε πετρέλαιο πόλη. Για αυτό το λόγο τοKDPδεν επιθυμούσε να συμπεριλάβει το Κιρκούκ στην επικράτεια της KRI. Όταν ωστόσο οι Πεσμέργκα απελευθέρωσαν την πόλη από το Ισλαμικό Κράτος, η PUKδιαπραγματεύτηκε τη υποστήριξή της στο δημοψήφισμα με αντάλλαγμα τη συμμετοχή σε αυτό του Κιρκούκ.

Εξίσου αρνητική ήταν και η στάση των γειτόνων, Τουρκίας και Ιράν. Το κουρδικό δημοψήφισμα έφερε κοντά τους δύο παραδοσιακούς αντιπάλους. Η Τουρκία αποδοκίμασε το δημοψήφισμα, κυρίως φοβούμενη την αναταραχή που θα προκληθεί στους δικούς της κουρδικούς πληθυσμούς, και απείλησε ότι θα διακόψει τη ροή του πετρελαίου μέσω των εδαφών της. Το Ιράν, το οποίο επίσης έχει κουρδικούς πληθυσμούς, τάχθηκε επίσης εναντίον του δημοψηφίσματος. Και οι δύο χώρες δήλωσαν την αντίθεσή τους στην ανεξαρτησία του ιρακινού Κουρδιστάν και απείλησαν με ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση αν τα πράγματα ξεφύγουν από τον έλεγχο και θέσουν σε κίνδυνο  τη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή[5].

Την εναντίωσή τους στο δημοψήφισμα διατράνωσαν και οι δυτικές δυνάμεις. Οι ΗΠΑ είχαν προειδοποιήσει ότι θα αποσπάσει την προσοχή του Ιράκ από το φλέγον ζήτημα της μάχης κατά της τρομοκρατίας. Η συνεργασία τους με τον Αμπάντι εξηγεί την επιθυμία να μην πληγεί η ενότητα του Ιράκ και να μην κινδυνεύσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή[6]. Πιο συγκρατημένη και μετριοπαθής ήταν η στάση της Μόσχας, η οποία ενώ τόνισε ότι πρέπει να διατηρηθεί η ενότητα του Ιράκ, εξέφρασε το σεβασμό στις εθνικές φιλοδοξίες των Κούρδων. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας κάλεσε την Έρμπιλ και τη Βαγδάτη σε πολιτική προσέγγιση ώστε να συνυπάρξουν σε ένα ιρακινό κράτος, θέση που επανέλαβε και ο πρόεδρος Πούτιν[7].

Μετά το δημοψήφισμα

Η αρνητική στάση των περιφερειακών και παγκόσμιων δυνάμεων δεν πτόησε την KRG, η οποία επέμεινε και πραγματοποίησε το δημοψήφισμα. Πράγματι, πέρα από την αναζωπύρωση των εθνικιστικών αισθημάτων των Κούρδων, αλλά και την ειλικρινή επιδίωξη του οράματος ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν, το δημοψήφισμα φάνηκε να εξυπηρετεί ζωτικούς στόχους της KRG, γεγονός το οποίο σφράγισε την ανεμπόδιστη πορεία προς την ψηφοφορία.

Αρχικά, το πιο άμεσο κέρδος είναι η συσπείρωση της κουρδικής κοινωνίας γύρω από τον πρόεδρο Μπαρζάνι και το κόμμα του. Αν και υπήρξαν διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις εναντίον του δημοψηφίσματος,  δεν ήταν ικανές να αντιστρέψουν το κύμα υποστήριξης στον Μπαρζάνι. Ενδεικτικό αυτής της εξέλιξης είναι το γεγονός ότι ακόμα και αντίπαλοι του Μπαρζάνι την τελευταία ημέρα πριν από την ψηφοφορία κάλεσαν τους οπαδούς τους να στηρίξουν την κουρδική ανεξαρτησία[8]. Η προσέλευση περισσότερων από δύο εκατομμύρια Κούρδων στην κάλπη και η σχεδόν καθολική επικράτηση του ΝΑΙ αποτελούν ισχυρά τεκμήρια ότι ο πρώτος και πιο άμεσος στόχος του δημοψηφίσματος, η νομιμοποίηση της εξουσίας του Μπαρζάνι, έχει επιτευχθεί.

Απώτερος σκοπός της KRG είναι πρόδηλα η ανεξαρτησία. Για πολλούς επικριτές της κυβέρνησης, το δημοψήφισμα είχε ως μόνο στόχο τα άμεσα κέρδη για την κυβέρνηση, καθώς, παρά τη συντριπτική νίκη του ΝΑΙ, το αποτέλεσμα δεν έχει κανέναν απολύτως δεσμευτικό χαρακτήρα για τη Βαγδάτη. Ωστόσο,  θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι η επιδίωξη και η τελική επίτευξη της ανεξαρτητοποίησης αποτελεί λύση για έναν αριθμό μακροχρόνιων προβλημάτων της KRGκαι της επιτρέπει να προωθήσει τις οικονομικές και διπλωματικές της δραστηριότητες. Πρώτον, παρά το βαθμό αυτονομίας που απολαμβάνει, το Κουρδιστάν δεν έχει διεθνή αναγνώριση, γεγονός που το εμποδίζει από την άσκηση κυριαρχικών αρμοδιοτήτων κράτους, όπως η έκδοση νομίσματος, ο διεθνής δανεισμός αλλά και η αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού. Επιπλέον, η ανεξαρτητοποίηση θα άρει όλα τα εμπόδια που θέτει η κεντρική νομοθεσία της Βαγδάτης στην εξαγωγή και εκμετάλλευση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της KRI.

Όπως συμβαίνει όμως συνήθως στη διεθνή διπλωματία, πίσω από μια μεγάλη και ουτοπική διεκδίκηση κρύβεται ένας πιο ρεαλιστικός και υλοποιήσιμος στόχος. Η επίτευξη της ανεξαρτησίας είναι εξαιρετικά δύσκολη. Πιο εφικτή επιδίωξη για την Έρμπιλ αποτελεί η ριζική αναδιάρθρωση των σχέσεών της με τη Βαγδάτη. Είναι άλλωστε συχνές οι δηλώσεις της κουρδικής ηγεσίας ότι ο λαός της δεν αντέχει άλλο να αντιμετωπίζεται ως υποδεέστερος από τους Ιρακινούς [9]. Σύμφωνα με έκθεση της KRG, oΜπαρζάνι απαντώντας στις πιέσεις των ΗΠΑ για αναβολή του δημοψηφίσματος, δήλωσε ότι ο λαός του Κουρδιστάν αναμένει εγγυήσεις και εναλλακτικές για το μέλλον του[10]. Μέλη της KRGέχουν δηλώσει συχνά κατά το παρελθόν ότι το Ιράκ πρέπει να χωριστεί σε τρεις περιφέρειες, ύστερα από την απαλλαγή του από το Ισλαμικό Κράτος[11]. Το εναλλακτικό αυτό σενάριο δεν είναι άλλο από τη δημιουργία μιας συνομοσπονδίας στο Ιράκ.

Παρά τις έντονες αντιδράσεις ωστόσο, δεν έχουν προς το παρόν πραγματοποιηθεί ακραίες και μονομερείς ενέργειες, ούτε διεθνώς ούτε στο εσωτερικό του Ιράκ. Οι επερχόμενες εκλογές στο Ιράκ αλλά και στην KRGπεριορίζουν τις δυνατότητες δράσης των δύο πλευρών. Η πιο αξιοσημείωτη κίνηση έγινε από το Ιράκ, που απαγόρευσε τη χρήση του εναέριου χώρου της KRIκαι επέβαλε σε όλες τις πτήσεις να διέρχονται μέσω Βαγδάτης, ενώ απειλεί και με οικονομικές κυρώσεις.

Από τη μια η KRGτονίζει ότι η ανεξαρτησία είναι μια μακρόχρονη διαδικασία και από την άλλη το Ιράκ υποστηρίζει ότι η απραξία του δίνει χρόνο στους Κούρδους να υποχωρήσουν. Η πιθανότητα στρατιωτικής εμπλοκής αν και μικρή είναι υπαρκτή και εξαιρετικά επικίνδυνη καθώς η απειλή του Ισλαμικού Κράτους εμμένει. Ένας νέος πόλεμος με τρία μέτωπα στην Μέση Ανατολή είναι απευκταίος.

Τα λάθη του παρελθόντος δεν πρέπει να επαναληφθούν. Οι δύο κυβερνήσεις οφείλουν με κάθε κόστος να επανεκκινήσουν τις συζητήσεις. Στόχος οφείλει να είναι η αυτάρκεια και αυτοκυβέρνηση της Έρμπιλ, χωρίς τούτο να πλήττει τα συμφέροντα του Ιράκ. Αν η ανεξαρτησία δεν μπορεί να τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, τότε η δημιουργία συνομοσπονδίας μοιάζει η μόνη εναλλακτική για τις δύο πλευρές. Για να συμβεί αυτό όμως πρέπει να επιλυθούν σημαντικά ζητήματα, όπως η τύχη των υπό αμφισβήτηση περιοχών, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των πηγών πετρελαίου και οι εξουσίες της κεντρικής διοίκησης, ζητήματα τα οποία πολύ πιθανόν να βρουν τα δύο μέρη αντίθετα. Οι μεγάλες δυνάμεις, περιφερειακές ή μη, οφείλουν να επιτρέψουν στις δύο κυβερνήσεις να λύσουν οι ίδιες τις διαφωνίες τους, χωρίς περαιτέρω ανάμειξη, όποια και αν είναι η έκβαση των συζητήσεων. Άλλωστε, το πρόσφατο παρελθόν αποδεικνύει ότι η συνταγή της εμπλοκής των δυτικών δυνάμεων στα ζητήματα της ανατολής δεν πετυχαίνει.

Ανεξάρτητα όμως από τις ηγεσίες και τις συνταγές τους, αυτό που απομένει είναι ο απλός λαός του Κουρδιστάν. Άνθρωποι απλοί που έχουν υποστεί για πολλά χρόνια την καταπίεση και το ρατσισμό. Άνθρωποι που τίποτα δεν έχουν να χωρίσουν από τους υπόλοιπους Ιρακινούς. Στο τέλος είναι αυτοί που οφείλουν να επιλέξουν το μέλλον τους. Ένα μέλλον σε ένα ανεξάρτητο κράτος; Ένα μέλλον στο Ιράκ; Ένα μέλλον γεμάτο καταπίεση ή ένα μέλλον ελεύθερο; Είναι στο δικό τους χέρι το πώς θα κάνουν την επιλογή αυτή. Ένας τρόπος είναι οι επερχόμενες εκλογές. Δεν είναι όμως και ο μοναδικός.

[1] Το ερώτημα που τέθηκε ήταν: «Επιθυμείτε η Περιφέρεια του Κουρδιστάν και οι Κουρδικές περιοχές έξω από τη διοίκηση της Περιφέρειας να γίνουν ένα ανεξάρτητο κράτος;» Ως Περιφέρεια του Κουρδιστάν ορίζονται τα κυβερνεία της πρωτεύουσας Έρμπιλ, του Ντοχούκ και του Σαλεϊμανίγια στο βόρειο Ιράκ που αποτελούν την αναγνωρισμένη Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση. Εκεί πραγματοποήθηκε, κατ’ αρχήν, η ψηφοφορία. Στις Κουρδικές περιοχές έξω από τη διοίκηση της Περιφέρειας περιλαμβάνονται τέσσερα υπό αμφισβήτηση κυβερνεία, το Μακχμούρ, το Σιντζάρ, το Χανακίν και το πολυπολιτισμικό Κιρκούκ.

2 «Στις 16 Μαρτίου του 1988 οι δυνάμεις του Σαντάμ Χουσεΐν έριξαν υπερίτη (mustardgas), νευροπαραλυτικά αέρια (nerveagents) και άλλες χημικές ουσίες στην κουρδική πόλη Χαλάμπτζα» (Πηγή: BBC, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2855139.stm)

3 «Το δημοψήφισμα αφορά περισσότερο τον πρόεδρο Μπαρζάνι και την παραμονή της κουρδικής ηγεσίας στην εξουσία παρά τις φιλοδοξίες ενός χρόνια καταπιεζόμενου λαού.» (Πηγή: Middle East Eye, http://www.middleeasteye.net/columns/kurdish-independence-poll-krg-elite-power-grab-1248830020)

4 «Κάθε κομμάτι του Ιράκ έχει φιλοδοξίες και ένα όνειρο και το σεβόμαστε, παρόλο που δεν συμφωνούμε με αυτό», δήλωσε ο πρωθυπουργός του Ιράκ σε μία συνέντευξη τύπου στη Βαγδάτη. (Πηγή: Kurdistan 24, http://www.kurdistan24.net/en/news/eca7bf1d-5121-4708-82fa-8e76c9ceb277)

5 Ιράν, Τουρκία προειδοποιούν ότι το κουρδικό δημοψήφισμα θα προκαλέσει συγκρούσεις στο Ιράκ (Πηγή: Rudaw, http://www.rudaw.net/english/middleeast/17082017)

6 « Η Ουάσινγκτον έχει χτίσει μια καλή συνεργασία με τον Αμπάντι και έχει επενδύσει στην πολιτική του επιβίωση…» (Πηγή: FRANCE 24, http://www.france24.com/en/20170905-iraq-kurdish-independence-referendum-stakes)

7 «Η Μόσχα σέβεται τις εθνικές φιλοδοξίες των Κούρδων. Πιστεύουμε ότι όλες οι διαφωνίες ανάμεσα στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Ιράκ και την κυβέρνηση της κουρδικής αυτόνομης περιοχής μπορούν και πρέπει να επιλυθούν μέσα από το διάλογο με το βλέμμα στραμμένο στην συνύπαρξη των δύο σε ένα ιρακινό κράτος.», (Πηγή: TheRussianMinistryofForeignAffairs, http://www.mid.ru/en/posledniye_dobavlnenniye/-/asset_publisher/MCZ7HQuMdqBY/content/id/2875494)

8 Ένα από τα μικρότερα κουρδικά κόμματα, το Ισλαμικό Γκρουπ, το οποίο υποστήριζε την αναβολή του δημοψηφίσματος πέρασε στο στρατόπεδο των υπέρμαχων της ανεξαρτησίας. (Πηγή: Kurdistan 24, http://www.kurdistan24.net/en/news/70e75db4-7443-4e65-9692-91f244f99fd6)

9 «Από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και σήμερα δεν είμαστε μέρος του Ιράκ.» έχει δηλώσει ο Μασούντ Μπαρζανί. «Το Ιράκ είναι ένα θεοκρατικό, σεχταριστικό κράτος. Εμείς έχουμε τη δική μας γεωγραφία, τη δική μας γη και πολιτισμό. Έχουμε τη δική μας γλώσσα. Αρνούμαστε να είμαστε κατώτεροι.» (Πηγή: TheGuardian, https://www.theguardian.com/world/2017/sep/22/masoud-barzani-on-the-kurdish-referendum-iraq-we-refuse-to-be-subordinates)

10 Ο πρόεδρος Μπαρζάνι και ο Ρεξ Τίλερσον συζητούν για το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του Κουρδιστάν (Πηγή: KurdistanRegionPresidency, http://www.presidency.krd/english/articledisplay.aspx?id=NL18vpOtcbI=)

11 «Άπαξ και νικηθεί το Ισλαμικό Κράτος, το Ιράκ πρέπει να χωριστεί σε τρεις ξεχωριστές οντότητες, ώστε να αποφευχθεί περαιτέρω αιματοκύλισμα ανάμεσα στις σέχτες, με κάθε κράτος να αντιστοιχεί σε Σιΐτες, Σουνίτες και Κούρδους.» (Πηγή: Reuters, http://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-kurds/post-islamic-state-iraq-should-be-split-in-three-top-kurdish-official-idUSKCN0Z20RY