Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΤου Γιώργου Ζαχαριά
Την τελευταία δεκαετία η επανεμφάνιση της Κίνας ως σύγχρονης οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης και η άσκηση από πλευράς της επιθετικής εξωτερικής πολιτικής, έχει πυροδοτήσει εντάσεις αλλά και ανησυχία στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας. Ειδικότερα, οι αξιώσεις κυριαρχίας που εγείρει σε διαφιλονικούμενες θαλάσσιες και νησιωτικές ζώνες στην ευρύτερη περιοχή έχουν μετατραπεί σε πεδίο διενέξεων και δυνητικά συγκρούσεων. Ένα τέτοιο θέμα αποτελεί η Νότια Σινική Θάλασσα και η αντιπαράθεση έξι παράκτιων χωρών ως προς την κυριότητα δύο νησιωτικών συμπλεγμάτων, των Πάρασελ και Σπράτλι.
Τα δύο αυτά συμπλέγματα αποτελούνται από πάνω από 250 κοραλλιογενείς υφάλους, βραχονησίδες και μικρότερα ή μεγαλύτερα νησιά, ορισμένα κατοικήσιμα. Ο υποθαλάσσιος και έμβιος πλούτος της δεν αποτελούν τους μόνους λόγους για τους οποίους η Νότια Σινική βρίσκεται στο επίκεντρο των γεωπολιτικών μελετών. Η θάλασσα αυτή έχει ιδιαίτερη γεωστρατηγική σημασία: από εκεί διέρχεται κάθε χρόνο μεγάλος αριθμός εμπορικών πλοίων, μεταφέροντας εμπορεύματα που αντιστοιχούν σε άνω του 50% του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά και υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) που καλύπτει το 1/3 του παγκόσμιου εμπορίου. Εκτός αυτού, η Νότια Σινική θεωρείται ότι διαθέτει ιδιαίτερα πλούσια υποθαλάσσια κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου, μικρό μόνο μέρος των οποίων είναι επιβεβαιωμένο. Ακόμη, αξίζει να αναφερθούν οι μεγάλες αλιευτικές δυνατότητες στην περιοχή.
Οι παραπάνω λόγοι μπορούν εύκολα να πυροδοτήσουν εντάσεις μεταξύ των παράκτιων δυνάμεων: η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, η Δημοκρατία της Κίνας (Ταϊβάν), το Βιετνάμ, το Μπρούνεϊ, η Μαλαισία και οι Φιλιππίνες διεκδικούν ενεργά τον έλεγχο και τα κέρδη της Νότιας Σινικής Θάλασσας και ιδίως δε την κυριαρχία στα δύο νησιωτικά συμπλέγματα που βρίσκονται στο κέντρο της, τα νησιά Πάρασελ και Σπράτλι. Το κράτος που θα αποκτήσει εν τέλει την κυριότητα και τον έλεγχο των νησιών αυτών, θα έχει τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί όχι μόνο τον αλιευτικό και ορυκτό πλούτο στα χωρικά τους ύδατα αλλά και στην Αποκλειστική Οικονομική τους Ζώνη.
Το ιστορικό πλαίσιο
Η διαμάχη για τα δύο αυτά συμπλέγματα ξεκινά ήδη πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1939, η αυτοκρατορική Ιαπωνία καταλαμβάνει πρώτα τα νησιά Πάρασελ και στη συνέχεια τα Σπράτλι, πολλά εκ των οποίων ήταν ήδη υπό την κατοχή της Γαλλίας ως τμήμα της τότε Γαλλικής Ινδοκίνας. Τα δύο συμπλέγματα παραμένουν στα χέρια της Ιαπωνίας μέχρι το 1944 όταν, μετά το πέρας του πολέμου και την ήττα της, η χώρα παραιτείται επίσημα από οποιοδήποτε κυριαρχικό δικαίωμα σε αυτά με τη Συνθήκη του Σαν Φρανσίσκο του 1951, που όμως δεν ανέφερε σε ποιόν μεταβιβάζεται η κυριαρχία. Έκτοτε, ξεκινούν οι αντιπαραθέσεις: οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία και το Μπρούνεϊ κατέλαβαν σταδιακά, στα μέσα του 20ου αιώνα, ορισμένα, κοντινά στις ακτές του, μικρά νησιά του συμπλέγματος των Σπράτλι, ενώ η Κίνα, έπειτα από σύγκρουσεις με το Βιετνάμ την περίοδο 1974-1988, κατέλαβε κάποια από τα Σπάρτλι και επιπλέον εξ΄ολοκλήρου τα Πάρασελ.
Οι θέσεις των διάφορων κρατών
Η βασική επιχειρηματολογία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, στηρίζεται κυρίως σε ιστορικά στοιχεία. Υποστηρίζει, κατ’αρχήν, ότι τα δύο νησιωτικά συμπλέγματα ανακαλύφθησαν από την Κίνα κατά την περίοδο της Δυναστείας Χαν τον 2ο π.Χ αιώνα, ενώ κατοικήθηκαν κατά τις δυναστείες Τανγκ και Σονγκ, γεγονός που τεκμηριώνεται από ευρήματα του 9ου αιώνα μ.Χ. Εκτός αυτού, η Κίνα υποστηρίζει ότι πληθώρα ιστορικών τεκμηρίων και επίσημων χαρτών, ήδη από το 1405, επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς της, αφού κατά τη διακυβέρνηση της δυναστείας των Μινγκ στάλθηκαν ειδικοί να χαρτογραφήσουν τα νησιά Πάρασελ-Σπράτλι ως μέρος της Κίνας. Όσον αφορά πιο πρόσφατα επιχειρήματα, η Κίνα διατείνεται ότι τα νησιά της ανήκουν δικαιωματικά, αυτοχαρακτηριζόμενη ως ιστορική κάτοχος, και ότι με τη Συνθήκη του Σαν Φρανσίσκο του 1951 οι νήσοι αυτές αυτόματα έγιναν κινεζική επικράτεια. Βέβαια, η ερμηνεία αυτή είναι αβάσιμη, καθώς στη Συνθήκη η Ιαπωνία απλώς παραιτείται ως ηττημένη χωρίς να υπάρχει αναφορά σε ποιόν μεταβιβάζεται η κυριότητα των νήσων ή ποιός ήταν ο νόμιμος ιστορικός κάτοχος, ενώ πριν την ιαπωνική κατοχή. οι νήσοι ήταν τμήμα της Γαλλικής Ινδοκίνας. Επιπλέον, η Κίνα για να ενισχύσει τη θέση της, επικαλείται ένα χάρτη του 1947 όπου απεικονίζεται όλη σχεδόν η περιοχή της Νότιας Σινικής Θάλασσας ως τμήμα της χώρας. Αυτός είναι οριοθετημένος με διακεκομμένες γραμμές και αντιπροσωπεύει έως σήμερα τη χαρτογράφηση των διεκδικήσεων της χώρας (γνωστή ως «9-dash-line»).
Σήμερα, η Κίνα εμμένει ενεργά στη θέση αυτή: έχει καταλάβει το σύμπλεγμα Πάρασελ και μέρος των Σπράτλι, ξεκίνησε έρευνες και γεωτρήσεις, κάποιες από τις οποίες όπως αυτές του Μαΐου του 2014, οδήγησαν σε έντονη αντιπαράθεση με το Βιετνάμ, και προβαίνει σε επιδείξεις ισχύος, όπως με πρόσφατη, από το Σεπτέμβριο του 2016, Ρωσο-κινεζική στρατιωτική άσκηση στην περιοχή. Ακόμη, αεροφωτογραφίες και δορυφορικές φωτογραφίες επιβεβαιώνουν ότι η χώρα έχει κατασκευάσει τεχνητά λιμάνια ή αεροδρόμια σε ορισμένα νησιά ως βάσεις του ναυτικού και της αεροπορίας της. Οι θέσεις της Ταϊβάν, συμπίπτουν με αυτές της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, αφού διεκδικούν τόσο τα Πάρασελ όσο και τα Σπράτλι, αλλά η συνεργασία των δύο χωρών είναι ανέφικτη λόγω των πολλών άλυτων μεταξύ τους ζητημάτων.
Το Βιετνάμ, ο δεύτερος σημαντικότερος διεκδικητής, εγείρει δικές του αξιώσεις, επικαλούμενος με τη σειρά του ιστορικά στοιχεία. Υποστηρίζει ότι τα νησιωτικά συμπλέγματα είχαν καταληφθεί από το Βιετναμ ήδη από τον 16ο αιώνα, χωρίς κάποια αμφισβήτηση από άλλα γειτονικά κράτη. Η εκμετάλλευση των νησιών ξεκίνησε το 1802 υπό τον Αυτοκράτορα Long, ενώ το 1830 συμπεριλήφθηκαν σε χάρτες του βασιλείου. Επιπλέον, θυμίζουν ότι από το 1930 τα νησιά είχαν καταληφθεί από τη Γαλλία και θεωρούνταν μέρος της Ινδοκίνας και, με την αποχώρηση της Γαλλίας, τα κυριαρχικά δικαιώματα μεταβιβάστηκαν στο Βιετνάμ ως διάδοχο κράτος. Εκτός αυτού, επικαλείται ότι κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για τη Συνθήκη του Σαν Φρανσίσκο, στις τοποθετήσεις των εκπροσώπων του Βιετνάμ για την κυριότητα στην περιοχή δεν υπήρξαν αντιδράσεις από τις συμμετέχουσες χώρες.
Όσον αφορά στις υπόλοιπες χώρες, οι θέσεις τους έχουν ως βάση όχι τόσο ιστορικά στοιχεία, αλλά αυτό της απόστασης. Το Μπρούνεϊ και η Μαλαισία διεκδικούν μέρος των νησιών που – όπως ισχυρίζονται – βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από την ακτογραμμή τους, εντός της ΑΟΖ τους. Οι Φιλιππίνες επίσης επικαλούνται την εγγύτητα μέρους του συμπλέγματος των Σπράτλι στη χώρα, όπως επίσης και την μακροχρόνια εκμετάλλευση τους, καθώς τα νησιά βρίσκονται σε απόσταση 100 μιλίων από τις ακτές των Φιλιππινών και, αντίθετα, 800 χιλιόμετρα μακριά από την πλησιέστερη κινεζική ακτή.
Το μέλλον;
Το ζήτημα της κυριαρχίας και του ελέγχου των συμπλεγμάτων αυτών φαίνεται ιδιαίτερο δυσεπίλυτο λόγω των έντονων διαφορών μεταξύ των εμπλεκομένων, ενώ ο διάλογος δεν προχωρά ουσιαστικά. Η δυσκολία εξεύρεσης λύσης διαφάνηκε ιδιαίτερα τον Ιούλιο του 2016, όταν το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, στο οποίο είχαν προσφύγει οι Φιλιππίνες, αποφάνθηκε ότι η Κίνα έχει δημιουργήσει «μη αναστρέψιμη ζημία στο οικοσύστημα της περιοχής, έχει παραβιάσει τα κυριαρχικά δικαιώματα» της χώρας και ότι οι θέσεις της δεν έχουν νομική βάση, αφού η Κίνα εμποδίζει την αλιεία από ψαράδες των παράκτιων χωρών και κατασκευάζει παρανόμως τεχνητά νησιά ή επεκτείνει με τεχνητό τρόπο τα ήδη υπάρχοντα. Η Κίνα δεν αναγνώρισε την απόφαση αυτή και υποστηρίζει ότι το Δικαστήριο δεν έλαβε υπόψη τα ιστορικά δεδομένα. Η απόφαση, αν και ικανοποίησε τις Φιλιππίνες, δεν έλυσε το πρόβλημα ούτε κατάφερε να περιορίσει την Κίνα, η οποία το Σεπτέμβριο του 2016 προχώρησε σε κοινή ναυτική άσκηση 8 ημερών στη Νότια Σινική Θάλασσα με τη Ρωσία. Έτσι, μια διαδικασία εξομάλυνσης φαίνεται ιδιαίτερα δύσκολη στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αν αναλογιστούμε τόσο την άρνηση της Κίνας να αναγνωρίσει απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου και την επιθετική και ανυποχώρητη στάση της, όσο και την αντίδραση των λοιπών παράκτιων χωρών, οι οποίες στρέφονται προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για αντιστάθμιση της κινεζικής ισχύος και της σινορωσικής συνεργασίας. Η κατάσταση παραμένει κρίσιμη και ένα θερμό επεισόδιο που θα λάβει άμεσα παγκόσμιες διαστάσεις και μια άνευ προηγουμένου κρίση δεν μπορεί καθόλου να αποκλεισθεί.
Πηγές:
http://energyinasiablog.com/2011/10/the-spratly-islands-dispute-defining-sea-lane-security/#comments