Του Χρήστου Γραμμένου

Στις 24 Αυγούστου, μόλις 39 μέρες μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, ο Τουρκικός στρατός εισήλθε στην συριακή επικράτεια στο πλαίσιο της επιχείρησης ‘’Ασπίδα του Ευφράτη’’ με σκοπό την εκκαθάριση της τουρκο-συριακής μεθορίου από ‘’τρομοκρατικά στοιχεία’’, σύμφωνα με το τουρκικό γενικό επιτελείο.

Το  πρωτοφανές κύμα διώξεων στις τάξεις του τουρκικού στρατού μετά τα γεγονότα της 15^ης Ιουλίου δημιούργησαν την, όχι εντελώς αβάσιμη, αίσθηση ότι η επιχειρησιακή ετοιμότητα και ικανότητά του βρισκόταν υπο αμφισβήτηση. Παράλληλα, η ανοιχτή εμπλοκή του τουρκικού στρατού με μεγάλο αριθμό πεζικού θα δημιουργούσε προβλήματα τόσο στην επικοινωνιακή διαχείριση της επιχείρησης εντός της Τουρκίας εξ αιτίας των πιθανών απωλειών σε ανθρώπινες ζωές όσο και στη νομιμοποίησή της από τη διεθνή κοινότητα. Οι Τούρκοι επιτελείς χρησιμοποιούν ως κύρια ομάδα κρούσης περίπου 2,000 άνδρες του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, οι οποίοι κατά το προηγούμενο διάστημα εκπαιδεύτηκαν και εξοπλίστηκαν από τον τουρκικό στρατό. Στην παραπάνω δύναμη του Ελεύθερου Συριακού Στρατού παρέχεται αεροπορική κάλυψη από την τουρκική αεροπορία καθώς και κάλυψη από τουρκικά τεθωρακισμένα, άρματα μάχης και ίλες πυροβολικού. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία μόνο 350 άνδρες των τουρκικών ειδικών δυνάμεων συμμετέχουν στην όλη επιχείρηση.

Ως κύριος επιχειρησιακός στόχος τέθηκε η ανακατάληψη της πόλης Τζαραμπλούς από τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ, γνωστού και ως Daesh). Οι πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις στην Τουρκία, με πιο πρόσφατο το μακελειό στο Γκαζιαντέπ, δημιούργησαν το κατάλληλο κλίμα στην τουρκική κοινή γνώμη αλλά και την αφορμή που αναζητούσε ο Πρόεδρος Ερντογάν για μια ευρείας κλίμακας επιχείρηση εντός της Συρίας. Βέβαια, η μάχη της Τουρκίας κατά της τρομοκρατίας δεν περιορίζεται στο ΙΚ, αλλά επεκτείνεται στην εξουδετέρωση των θυλάκων του PKK και του συριακού-κουρδικού YPG στη βόρεια Συρία. Ιδιαίτερη ανησυχία προκάλεσε στην Άγκυρα η κατάληψη της πόλης Μανμπίτζ από τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις  (SDF). Το 60% των δυνάμεων αυτών είναι κουρδικής καταγωγής και μια προέλασή τους προς τα δυτικά θα ένωνε τα τρια Κουρδικά καντόνια της βόρειας Συρίας (Αφρίν,Κομπάνι,Τζαζίρα) και  την περιοχή Σάχμπα σε μια ενιαία ντε φάκτο κρατική κουρδική οντότητα.

Η ‘’ασπίδα του Ευφράτη’’ λαμβάνει χώρα ακριβώς στην περιοχή της Σάμπχα, μια περιοχή με όχι αμιγώς κουρδικό πληθυσμό αφού εκεί ζούν Άραβες αλλά και Τουρκομάνοι. Έτσι, ο δεύτερος επιχειρησιακός στόχος  ήταν η απώθηση των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων  από τη δυτική όχθη του Ευφράτη. Η απώθηση αυτή κατά τις πρώτες μέρες της επιχείρησης φάνηκε, ιδιαίτερα κατά τις πρώτες μέρες της επιχείρησης, να θέτει σε δεύτερο επίπεδο την ίδια την μάχη κατά του ΙΚ.

Το διπλωματικό και πολιτικό παρασκήνιο

Η επέμβαση των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στον εμφύλιο της Συρίας αποτελεί ακόμα μια κίνηση στη γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής. Για την Τουρκία και τον Ερντογάν, η ‘’ασπίδα του Ευφράτη’’ συμβάλλει στην εκπομπή ενός μηνύματος απόλυτης εδραίωσής του και ελέγχου των Ενόπλων Δυνάμεων. Ο παρ’ολίγον εχθρός του λαού τουρκικός στρατός ‘’εξιλεώνεται’’ μέσα από την εκκαθάριση της τουρκοσυριακής μεθορίου και τον πόλεμο κατά του ΙΚ αλλά και των Κούρδων του PKK και του PYD.

Παράλληλα, μετά και την αναθέρμανση των σχέσεων με τη Ρωσία οι αμερικανο-τουρκικές σχέσεις πέρασαν σε νέα φάση αμηχανίας και στασιμότητας. Με την ‘’ασπίδα του Ευφράτη’’, ο Ερντογάν φαίνεται από την άλλη να ικανοποιεί ένα σταθερό αίτημα των Αμερικανών, για την ενεργή εμπλοκή της ‘’τεράστιας’’, σύμφωνα με τον πρόεδρο Ομπάμα, τουρκικής πολεμικής μηχανής στη Συρία. Ακόμα ο Ερντογάν επιχειρεί να καταπραύνει τόσο τον πονοκέφαλο του Κουρδικού όσο και του προσφυγικού με τη δημιουργία μιας ‘’ασφαλούς ζώνης’’ μήκους 95 χιλιομέτρων και βάθους 40 χιλιομέτρων εντός της συριακής επικράτειας. Μέσω αυτής της ζώνης επιτυγχάνει αφενός την αποκοπή των προσφυγικών ροών προς την Τουρκία, αφού θα μπορεί να δημιουργήσει καταυλισμούς προσφύγων στο εσωτερικό της Συρίας, και αφετέρου την διακοπή του ανεφοδιασμού των Κούρδων της Τουρκίας από τους ομοεθνείς τους στη Συρία.

Για τις Η.Π.Α, η ‘’Ασπίδα του Ευφράτη’’ είναι αδιαμφισβήτητα ένα αποφασιστικό βήμα για την καταπολέμηση του ΙΚ. Όμως προκαλεί επιπλοκές στη λειτουργία της διεθνούς συμμαχίας λόγω της επιθετικότητας των Τούρκων κατά των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων. Οι τελευταίες αποτελούν επίσημο μέλος της διεθνούς συμμαχίας κατά του Άσσαντ ενώ χαρακτηρίζονται ως η πλέον αξιόπιστη και αποτελεσματική  χερσαία δύναμη κατά του ΙΚ. Παρά την δήλωση Μπάϊντεν για την ανάγκη να υποχωρήσουν οι κουρδικές δυνάμεις στην ανατολική όχθη του Ευφράτη, κάτι τέτοιο δεν έλαβε χώρα προς το παρόν. Έτσι, άτυπο σύνορο μεταξύ των Τουρκικών Δυνάμεων-Ελεύθερου Συριακού Στρατού και των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων καθίσταται  ο ποταμός Σαντζούρ. Σύμφωνα και με νέες δηλώσεις του εκπροσώπου τύπου της Τουρκικής προεδρίας της δημοκρατίας δεν υφίσταται καμία συναίνεση ανάμεσα στις Η.Π.Α και την Τουρκία σχετικά με την αντιμετώπιση των κουρδικών δυνάμεων στη Συρία.

Από την πλευρά τους, οι Κούρδοι της Ροτζάβα (όπως ονομάζουν το αυτόνομο κουρδικό  κρατίδιο) θεωρούν ότι η όλη επιχείρηση στοχεύει πρωτίστως αυτούς και μόνο δευτερευόντως το ΙΚ. Εναποθέτουν τις ελπίδες τους στον αμερικανικό παράγοντα ζητώντας και τη στήριξη της Ε.Ε όπως έγινε φανερό στην κοινή συνέντευξη τύπου του συν-επικεφαλής του PYD και του αντιπροσώπου της Ευρωπαϊκής Συριακής Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις αρχές Σεπτεμβρίου. Παράλληλα θεωρούν ότι κατά του αιτήματός τους για αυτονομία και ομοσπονδιοποίηση τάσσονται πέραν της Τουρκίας η Ρωσία, λόγω Άσσαντ, και το Ιράν, λόγω των κουρδικών πληθυσμών που διαβιώνουν στα εδάφη του. Άλλωστε το δημοκρατικό μοντέλο συμβίωσης Κούρδων, Αράβων, Τουρκομάνων και Χριστιανών στη Ροζάβα θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο για την επόμενη μέρα της Μέσης Ανατολής.

Η ρωσοτουρκική προσέγγιση, περισσότερο μια συμμαχία ανάγκης, διακρίνεται από αμοιβαίες παραχωρήσεις στη συριακή διένεξη. Ναι μεν η Τουρκία αναγνώρισε, έστω ως μεταβατικό τον πρόεδρο Άσσαντ, όμως επι της ουσίας παραβίασε την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας. Οι αντιδράσεις της Δαμασκού παρέμειναν σε επίπεδο καταγγελιών χωρίς κάποια στρατιωτικού τύπου αντίδραση. Κάτι τέτοιο θα ήταν άλλωστε αδύνατο αφού ο μεγαλύτερος όγκος των κυβερνητικών δυνάμεων είναι δεσμευμένος στην πολιορκία του Χαλεπίου. Οι καθεστωτικές δυνάμεις επιχειρούν εκεί να ανακαταλάβουν το πάλαι ποτέ οικονομικό κέντρο της Συρίας από τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό, δηλαδή από τον στρατό που εισέβαλε μαζί με τις Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις στις 24 Αυγούστου. Αυτή η ‘’διασταύρωση δυνάμεων’’ δίνει τροφή στο σενάριο περί συναλλαγής ανάμεσα σε Τουρκία και Ρωσία με την πρώτη να αποσύρει από το Χαλέπι τους αντάρτες που προστάτευε και την δεύτερη να μην αντιδρά στην παραβίαση των συριακών συνόρων.

Ερωτηματικά για το μέλλον

Η επιχείρηση ‘’ Ασπίδα του Ευφράτη’’ φαίνεται να περιπλέκει περισσότερο το σκηνικό στη συριακή διένεξη. Κανείς από τους ξένους παράγοντες που εμπλέκονται στη Συριακή κρίση δεν γνωρίζει πόσο θα διαρκέσει η κατοχή συριακού εδάφους από τον τουρκικό στρατό ενώ πληθαίνουν οι φωνές ανησυχίας σχετικά με το ποιόν και τις τζιχαντιστικές συνιστώσες που απαρτίζουν τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό. Ακόμα, η αποδυνάμωση των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων θέτει σε κίνδυνο την σχεδιαζόμενη επιχείρηση για την ανακατάληψη της Ράκκα, της άτυπης πρωτεύουσας του ΙΚ. Πρόσφατα, εκφράσθηκε από τουρκικής πλευράς η βούληση για ανακατάληψη της Ράκκας από τουρκικά στρατεύματα, το συγκεκριμένο σενάριο όμως φαίνεται να επιδέχεται περαιτέρω επεξεργασίας από τον αμερικανικό παράγοντα.

Ανησυχητικά ερωτήματα εγείρει και ο φόβος των Κούρδων ότι οι Η.Π.Α θα αναιρέσουν την υπόσχεσή τους για αυτονομία αλλά και η εκκωφαντική σιωπή της Ε.Ε, οποία όχι μόνο αγνοεί τις εκκλήσεις των Κούρδων για βοήθεια ανθρωπιστικού χαρακτήρα αλλά φαίνεται να αποδέχεται σιωπηρά την Τουρκικής εμπνεύσεως και εκτέλεσης επιχείρηση στο βωμό της ανακοπής των προσφυγικών ροών προς τις χώρες-μέλη της.

Η ‘’ασπίδα του Ευφράτη’’ ίσως εν τέλει να επισπεύδει τις εξελίξεις στην περιοχή. Η συνάντηση των ‘’φίλων της Συρίας’’ στο Λονδίνο μπορεί να απέδωσε ένα αξιόπιστο και ρεαλιστικό σχέδιο μετάβασης στην μετά-Άσσαντ εποχή, όμως δεν κατάφερε να επιτύχει εκείνα τα επίπεδα συναίνεσης  ανάμεσα στους συμμετέχοντες που να επιτρέψουν να ελπίζουμε σε κάποια αποκλιμάκωση. Πέραν της αυξημένης επιθετικότητας της Τουρκίας ανησυχίες προκαλεί και η αδιάλλακτη στάση της Σαουδικής Αραβίας για το θέμα της παραμονής του Άσσαντ στην προεδρία, ενώ από την άλλη η Ρωσία και το Ιράν απορρίπτουν κάθε ενδεχόμενο ανατροπής του Σύρου προέδρου τουλάχιστον κατά το παρόν χρονικό διάστημα. Την ίδια στιγμή, στο πολιορκημένο από τις καθεστωτικές δυνάμεις Χαλέπι η χρήση βομβών χλωρίου αυξάνει κατά πολύ τις ανθρώπινες απώλειες αμάχων, με τη διεθνή κοινότητα να παραμένει διστακτική, αν όχι άπραγη, μπροστά στην επικίνδυνη και ανήθικη κλιμάκωση του εμφύλιου σπαραγμού.