Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ΘεσσαλονίκηςΤου Ανανία Καπουρκατσίδη
Την Κυριακή 8 Νοεμβρίου 2015 πραγματοποιήθηκαν στην Βιρμανία οι πρώτες, ύστερα από 25 χρόνια, δημοκρατικές εκλογές. Τέσσερα χρόνια ύστερα από την έναρξη της σταδιακής προσέγγισης του στρατιωτικού καθεστώτος το οποίο κυβερνά τη χώρα από το 1962 με την δημοκρατική αντιπολίτευση, η Βιρμανία βρίσκεται σε τροχιά πολιτικής αλλαγής και εκδημοκρατισμού.
To ιστορικό πλαίσιο
Η Βιρμανία (αγγλικά Burma) ή Μυανμάρ (όπως ονόμασε τη χώρα το στρατιωτικό καθεστώς) βρίσκεται στη Νοτιοανατολική Ασία μεταξύ Ταϋλάνδης και Μπαγκλαντές. Στις τέλη του 19ου αιώνα, η Μεγάλη Βρετανία σταδιακά επιβλήθηκε στα μικρά κράτη της περιοχής και, από το 1886 μέχρι το 1937, κυβέρνησε τη χώρα ως τμήμα της βρετανικής Αυτοκρατορίας των Ινδιών. Το 1937 η Βιρμανία μετατράπηκε σε χωριστή αποικία μέχρι το 1948 όταν και ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την Βρετανία και απέκτησε κοινοβουλευτικό καθεστώς. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία ωστόσο ανατράπηκε το 1962 όταν ο στρατός, υπό τον στρατηγό Ne Win, κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία και επέβαλε μονοκομματική στρατιωτική δικτοτορία.
Η δικτατορία επέβαλε ένα καθεστώς απομονωτισμού στην Βιρμανία και εφήρμοσε ένα οικονομικό πρόγραμμα σοσιαλιστικού τύπου, εθνικοποιώντας τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας. Αποτέλεσμα του οικονομικού αυτού προγράμματος ήταν η κατάρρευση της οικονομίας. Οι ελλείψεις σε τρόφιμα και η εκτεταμένη διαφθορά της ηγετικής ομάδας οδήγησαν, το 1988, σε διαδηλώσεις που το καθεστώς κατέστειλε με υψηλό κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Ωστόσο, οι πιέσεις που δέχτηκε το καθεστώς ύστερα από την καταστολή των διαδηλώσεων τόσο από το εσωτερικό και από το εξωτερικό (μεταξύ των οποίων και κυρώσεις από τις ΗΠΑ) ανάγκασε τη δικτατορική κυβέρνηση να προχωρήσει στη διενέργεια ελεύθερων εκλογών τον Μάιο του 1990.
Στις εκλογές εκείνες επικράτησε ο Εθνικός Σύνδεσμος για την Δημοκρατία (NationalLeagueforDemocracy εφεξής NLD), το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης με επικεφαλής την Aung San Suu Kyi, κόρη του στρατηγού Aung San, εμβληματικής προσωπικότητας και πατέρα της ανεξαρτησίας της Βιρμανίας. Παρότι πριν τις εκλογές η Aung San Suu Kyi είχε τεθεί υπό κατ’ οίκον περιορισμό και οι εκλογές είχαν σημαντικά στοιχεία βίας, το NLD έλαβε το 59% των ψήφων και κατέκτησε 392 από τις 485 έδρες του Κοινοβουλίου. Ωστόσο, το στρατιωτικό καθεστώς αρνήθηκε να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα και ακύρωσε τις εκλογές. Παράλληλα προχώρησε σε μαζική καταστολή της αντιπολίτευσης με φυλακίσεις μελών και βουλευτών του NLP, μεταξύ των οποίων και της Aung San Suu Kyi που παρέμεινε σε κατ’οίκον περιορισμό για 16 χρόνια, ενώ πολλά μέλη και ηγετικά στελέχη του κόμματος αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Μετά την ακύρωση των εκλογών, το δικτατορικό καθεστώς παρέμεινε στην εξουσία χρησιμοποιώντας τη βία και προσπαθώντας να σβήσει από τον πληθυσμό την ανάμνηση των εκλογών του 1990. Ωστόσο, η νομιμοποίησή του κλονίσθηκε περαιτέρω το 2007 από την λεγόμενη Επανάσταση του Σαφράν, όπως ονομάστηκαν οι διαδηλώσεις με επικεφαλής χιλιάδες βουδιστές μοναχούς, εξ αιτίας της ραγδαίας ανόδου των τιμών των καυσίμων. Η απονομιμοποίηση του καθεστώτος επιδεινώθηκε ένα χρόνο αργότερα, μετά από τον καταστροφικό κυκλώνα Nargis και την αργή και αναποτελεσματική αντίδραση της κυβέρνησης.
Τα γεγονότα αυτά επέτειναν την αντίδραση της Δύσης που ήδη μετά την ακύρωση των εκλογών του 1990 είχαν θέσει το Μυανμάρ σε πολιτική απομόνωση. Η δικτατορία προσπάθησε να αντιδράσει: προχώρησε στην σύνταξη νέου συντάγματος και την έγκρισή του με δημοψήφισμα το 2008, και σε ελεγχόμενες εκλογές το 2010, από τις οποίες η αντιπολίτευση απείχε. Παράλληλα όμως στο εσωτερικό της κλειστής ιθύνουσας ομάδας των στρατιωτικών είχε αρχίσει να γίνεται κατανοητή η ανάγκη για σταδιακή εξομάλυνση και παραχώρηση εξουσιών σε αιρετούς εκπροσώπους των πολιτών. Έτσι από το 2011 και μετά η χούντα, με τον νέο μετριοπαθή Πρόεδρο Thein Sein, ξεκίνησε συζητήσεις με την αντιπολίτευση – και την ίδια την Aung San Suu Kyi- για την διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών.
Οι εκλογές του Νοεμβρίου 2015
Η επιτυχής έκβαση των διαπραγματεύσεων επέτρεψαν την πραγματοποίηση γενικών εκλογών στις 8 Νοεμβρίου 2015. Σε αυτές μετείχαν περισσότερα από πενήντα κόμματα ενώ ψήφισαν, περισσότεροι από το 80% του εκλογικού σώματος. Σημαντικό πρόβλημα διαπιστώθηκε στους εκλογικούς καταλόγους, οι οποίοι περιείχαν πολλούς αποβιώσαντες ενώ δεν περιλάμβαναν πολλούς εν ζωή πολίτες. Σε ένα γενικότερα όμως δημοκρατικό κλίμα, οι διεθνείς παρατηρητές αναφέρουν ότι οι εκλογές ήταν «σε λογικό βαθμό δίκαιες», κρίνοντας με βάση την ιστορία και την πολιτική κουλτούρα της χώρας.
Τα αποτελέσματα των εκλογών έδωσαν συντριπτική νίκη του NLD και στα δύο σώματα του Κοινοβουλίου: στην Κάτω Βουλή (Βουλή των Αντιπροσώπων) κέρδισε τις 255 από τις 440 έδρες, ενώ στην Άνω Βουλή (Βουλή των Εθνοτήτων) 135 από τις 224 έδρες. Το κόμμα των στρατιωτικών USDP κέρδισε μόνο 29 έδρες στην Κάτω Βουλή και 11 στην Άνω.
Αν και η νίκη του NLD στις εκλογές ήταν αναμενόμενη, η κυριαρχία του στο Βιρμανικό κοινοβούλιο δεν ήταν εξ ίσου βέβαιη: το σύνταγμα του 2008, που ισχύει και σήμερα και όπως προαναφέρθηκε συντάχθηκε από την στρατιωτική δικτατορία, προβλέπει ότι ο στρατός ορίζει το 1/4 των μελών του κοινοβουλίου. Στην Κάτω Βουλή από τις 440 έδρες οι 110 προορίζονται για μη αιρετούς στρατιωτικούς, ενώ στην Άνω Βουλή από τις 224 έδρες οι 56. Συνεπώς, για να κερδίσει το NLD την απόλυτη πλειοψηφία και στα δύο νομοθετικά σώματα έπρεπε να λάβει ποσοστό μεγαλύτερο από το 66% της λαϊκής ψήφου.
Οι παράγοντες που επηρέασαν το αποτέλεσμα
Για να επικρατήσει το NLD έπρεπε να εστιάσει και στα δύο πεδία εκλογικής μάχης. Αφ’ ενός , στις επτά κεντρικές και νότιες περιοχές της χώρας, όπου κατοικούν σε μεγάλο βαθμό Βιρμανοί (Bamar/Burmese), το NLD αναμενόταν να θριαμβεύσει. Στις περιοχές των συνόρων όμως, όπου κατοικούν μικρότερες εθνικές ομάδες η νίκη του δεν ήταν βέβαιη. Για τον λόγο αυτό η Aung San Suu Kyi επισκέφτηκε πολλές φορές τις περιοχές αυτές κατά την προεκλογική περίοδο.
Ένας παράγοντας που περιόρισε την εκλογική δύναμη του NLD είναι το κίνημα των Πατριωτών Μοναχών (Ma Ba Tha). Πρόκειται για ένα εθνικιστικό και βουδιστικό κίνημα που έχει πολλές φορές αποδείξει την επιρροή του στο πολιτικό σύστημα της Βιρμανίας. Στην προεκλογική περίοδο, το Ma Ba Tha αντιπαρατάθηκε στο NLD, υποστηρίζοντας ότι η βουδιστική ταυτότητα του κράτους απειλείται από το Ισλάμ, το οποίο εκπροσωπεί το μεγάλο κόμμα καθώς σύμφωνα με τους μοναχούς αποτελεί το κόμμα των μουσουλμάνων. Χωρίς την αντιπολίτευση του Ma Ba Tha το NLD θα μπορούσε να είχε λάβει μεγαλύτερο ποσοστό και πιο ισχυρή πλειοψηφία.
Η εκλογή προέδρου
Το ισχύον σύνταγμα προβλέπει μία περίπλοκη διαδικασία για την εκλογή προέδρου στην οποία μετέχουν και τα δύο νομοθετικά σώματα. Το Κοινοβούλιο χωρίζεται σε τρία τμήματα, τους αιρετούς βουλευτές της Άνω Βουλής, τους αιρετούς βουλευτές της Κάτω Βουλής και τους μη αιρετούς στρατιωτικούς βουλευτές και των δύο σωμάτων. Το κάθε σώμα προτείνει έναν υποψήφιο για Πρόεδρο της Δημοκρατίας και κατόπιν, σε κοινή συνεδρίαση, διεξάγεται η ψηφοφορία μεταξύ των προταθέντων. Ο πρώτος σε ψήφους εκλέγεται Πρόεδρος και δύο επόμενοι Αντιπρόεδροι. Η εκλογή προέδρου θα λάβει χώρα τους πρώτους μήνες του 2016.
Η Aung San Suu Kyi, ωστόσο, παρά τη νίκη του κόμματός της, δεν μπορεί να είναι υποψήφια για την προεδρία. Το σύνταγμα θέτει κώλυμα εκλογιμότητας για υποψηφίους των οποίων ένα παιδί είναι πολίτης άλλης χώρας. Η ηγέτης της αντιπολίτευσης ήταν σύζυγος Βρετανού πολίτη και οι δύο γιοι της έχουν βρετανικό διαβατήριο. Αρκετά ονόματα έχουν ακουστεί αντί αυτής για την προεδρία, ωστόσο, η ίδια έχει κρατήσει τα χαρτιά της κλειστά μέχρι τώρα.
Είναι εμφανή από την σύντομη παραπάνω περιγραφή τα προβλήματα τα οποία ανακύπτουν εξαιτίας του συντάγματος. Ωστόσο, η αναθεώρησή του δεν θα είναι εύκολη χωρίς την συναίνεση του στρατού καθώς το ίδιο το σύνταγμα προβλέπει ότι για την αναθεώρηση μπορούν να προβάλουν βέτο οι στρατιωτικοί βουλευτές.
H αντίδραση της διεθνούς κοινότητας
Η ιστορική νίκη της San Suu Kyi χαιρετίσθηκε από πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες. Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Barack Obama, την συνεχάρη για «τις ακατάβλητες προσπάθειες και θυσίες τόσων ετών για μία πιο ανοιχτή, ειρηνική και δημοκρατική Βιρμανία».
Τα συγχαρητήρια του απέστειλε και ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, Ban Ki Moon. Ο Ban Ki Moon επιπλέον συνεχάρη τον Πρόεδρο της Βιρμανίας, Thein Sein, για το κουράγιο του και το όραμά του να οργανώσει τις εκλογές ενώ αναφέρθηκε και στα προβλήματα που προέκυψαν κατά την διεξαγωγή των εκλογών λέγοντας ότι χρειάζεται πολύ δουλειά ακόμα στο δημοκρατικό ταξίδι της χώρας.
Τα αποτελέσματα των εκλογών καλωσόρισε και ο Δαλάι Λάμα. Σε επιστολή του προς την San Suu Kyi χαρακτήρισε την νίκη ως απόδειξη της εμπιστοσύνης του λαού της Βιρμανίας στο πρόσωπο της και στην προσήλωσή της στο να πραγματώσει τις ελπίδες τους. Στην επιστολή του, ο Θιβετιανός πνευματικός ηγέτης τόνισε την ανάγκη για μεγαλύτερη θρησκευτική ανοχή στην χώρα ενώ παράλληλα απέστειλε μήνυμα πολιτικής συνεργασίας μεταξύ των πολιτικών προσώπων.
Οι κίνδυνοι
Παρά την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών, η μετάβαση στη δημοκρατία αντιμετωπίζει ακόμα πολλές προκλήσεις και αρκετούς κινδύνους. Η κυριότερη πρόκληση έγκειται στον ρόλος που θα παίξει ο στρατός. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το σύνταγμα διασφαλίζει την μόνιμη εμπλοκή του στο πολιτικό σύστημα. Η μη παρέμβασή του, κατά το επόμενο διάστημα, στην διαδικασία εκλογής του Προέδρου θα αποτελέσει το πρώτο βήμα για την εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Βιρμανία. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν θεωρείται και πολύ πιθανό.
Ένας άλλος κίνδυνος για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος είναι η επιρροή του κινήματος Ma Ba Tha στους βουδιστές βιρμανούς. Εάν το κίνημα ταχθεί έντονα απέναντι στην κυβέρνηση του NLD, όπως και προεκλογικά, είναι πιθανό να κλονίσει την εμπιστοσύνη του λαού προς αυτό και κατά συνέπεια την νομιμοποίηση του.
Τέλος, άλλο πρόβλημα συνιστούν και τα ένοπλα εθνικά κινήματα τα οποία δρουν στις παραμεθόριες περιοχές της Βιρμανίας για περισσότερα από 70 χρόνια. Πολλές προσπάθειες ειρήνευσης έγιναν τις τελευταίες δύο δεκαετίες αλλά όλες απέτυχαν. Το 2012 η κυβέρνηση του Thein Sein πέτυχε, μετά από διαπραγματεύσεις με τις κυριότερες ένοπλες ομάδες, μια ανακωχή που εν γένει τηρείται, αν και εύθραυστη, μέχρι και σήμερα. Πρεκλογικά, οι ομάδες αυτές έχουν δηλώσει την στήριξή τους στο NLD και αναμένουν από την Aung San Suu Kyi την τήρηση των προεκλογικών της δεσμεύσεων για ίση μεταχείριση και ειρήνη μεταξύ των εθνοτήτων της χώρας. Ωστόσο, παρά την θεωρητική διατήρηση της εκεχειρίας, οι εχθροπραξίες συνεχίζονται περιστασιακά. Λίγες μέρες μετά την ολοκλήρωση των εκλογών υπήρξαν συγκρούσεις στην περιοχή Shan και στην περιοχή Kachin μεταξύ του βιρμανικού στρατού και των ανταρτών.
Η πορεία προς την δημοκρατία
Η δημοκρατική αλλαγή στην Βιρμανία αποτελεί γεγονός. Οι πολιτικές μεταρρυθμίσεις προς ένα περισσότερο κοινωνικά φιλελεύθερο κράτος, με μεγαλύτερη ανοχή στις πολιτικές διαφωνίες, στην ελευθερία του λόγου και στα ανθρώπινα δικαιώματα -συγκριτικά με την περίοδο της δικτατορίας-, ακολουθήθηκαν από δημοκρατικές εκλογές με μαζική συμμετοχή. Η μεγάλη νίκη του NLD, του κόμματος της δημοκρατίας στην Βιρμανία είναι το πρώτο βήμα σε ένα μακρύ δημοκρατικό μονοπάτι. Ωστόσο, πρέπει να γίνουν πολλά ακόμα βήματα. Η ενημέρωση των εκλογικών καταλόγων, η ένταξη όλων των κατοίκων της Βιρμανίας στην πολιτική κοινότητα της χώρας και η αποχώρηση του στρατού από τα πολιτικά δρώμενα, είναι μόνο μερικά από αυτά. Η μέχρι στιγμής πορεία όμως δίνει ένα μήνυμα ελπίδας, αισιοδοξίας και δημοκρατίας για την ολοκλήρωση αυτού του ταξιδιού της Βιρμανίας.
Για περαιτέρω μελέτη:
Understanding Myanmar, Beina Xu & Eleanor Albert, CFR Backgrounders
http://www.cfr.org/human-rights/understanding-myanmar/p14385
Myanmar’s election, results and transition, the Yangon newsroom, Reuters
Myanmar’s 2015 general elections explained, Jonah Fisher, BBC
http://www.bbc.com/news/world-asia-33547036
Profile: Aung San Suu Kyi, BBC
http://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-11685977
Burma Country Profile, The World Factbook, CIA
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bm.html