Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκηςτου Γιώργου Μαυροδημητράκη
Στη σημερινή εποχή αστάθειας στην Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, η συζήτηση για περισσότερες πολιτικές ελευθερίες στην Αίγυπτο κινδυνεύει να μείνει στο επίπεδο της θεωρητικής μόνο αναζήτησης. Ωστόσο η Αίγυπτος είναι η μεγαλύτερη χώρα του Αραβικού κόσμου με πληθυσμό 90 εκατομμυρίων και οι εξελίξεις στη χώρα επηρεάζουν καταλυτικά ολόκληρη την περιοχή. Ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα του 2013, η κατάσταση στη χώρα γεννά σοβαρές ανησυχίες.
Ο πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι έχει κατορθώσει να επιβάλει την κυριαρχία του και να διατηρήσει μια εύθραυστη σταθερότητα στη χώρα αλλά η μεγάλη και συνεχιζόμενη οικονομική αστάθεια καθώς και οι μαζικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν μειώσει σημαντικά τη δημοτικότητά του. Έτσι εγείρεται το ερώτημα: υπάρχει μια ασφαλής εναλλακτική λύση για μια μετά-Σίσι εποχή που θα επιτρέψει στην Αίγυπτο να λετιουργήσει εκ νέου ως πόλος σταθερότητας στην περιοχή;
Από το 2012 και μετά, η Αίγυπτος πέρασε από μια περίοδο μεγάλων αναταραχών: την Αραβική Άνοιξη, την ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ και την άνοδο στην εξουσία του Μοχάμετ Μόρσι και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα, ένα ισλαμικό πολιτικό κόμμα με πολλές μεταρρυθμιστικές προτάσεις αλλά πάντα με γνώμονα τη Sharia (το ιερό βιβλίο του Ισλάμ) προσπάθησε να αλλάξει εκ θεμελίων τις κρατικές δομές που είχαν διαμορφωθεί υπό το δικτατορικό καθεστώς του προέδρου Μουμπάρακ (1981-2011). Ωστόσο, η επιμονή του Μόρσι να περιορίσει τη δύναμη του στρατού, και κυρίως του Ανώτατου Συμβουλίου των Ενόπλων Δυνάμεων που έπαιζε ενεργό ρόλο στη δημόσια πολιτική της χώρας από την εποχή του Νάσερ, παράλληλα με διαδηλώσεις της κοσμικής αντιπολίτευσης οδήγησαν στο στρατιωτικό πραξικόπημα της 3ης Ιουλίου του 2013. Η χώρα με υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον έλεγχο του στρατιωτικού Συμβουλίου οδηγήθηκε σε ελεγχόμενες προεδρικές εκλογές το 2014 που κέρδισε ο αλ Σίσι. Στις βουλευτικές εκλογές του 2015 το κόμμα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας τέθηκε εκτός νόμου. Παράλληλα, πολλά μέλη του έχουν φυλακισθεί με προσχηματικές δίκες ενώ ο ίδιος ο Μόρσι καταδικάστηκε σε θάνατο, ποινή που ακυρώθηκε με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου μόλις στις 15 Νοεμβρίου.
Η πολιτική αστάθεια πλήγωσε ανεπανόρθωτα την οικονομία της Αιγύπτου. Ο τουρισμός κατέρρευσε, οι εξαγωγές περιορίσθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, ο πληθωρισμός από τότε μέχρι και σήμερα φτάνει στα επίπεδα του 10-12%, ενώ εμφανίζονται και ελλείψεις ακόμα και σε βασικά αγαθά. Επιπροσθέτως, οι σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία, μεγάλη σύμμαχο της Αιγύπτου, η οποία μέσα σε μια πενταετία επένδυσε 25 δις δολάρια στη χώρα, πέρασαν κρίση λόγω της στήριξης από την Αίγυπτο ενός ρωσικού ψηφίσματος στον ΟΗΕ για τη Συρία τον Οκτώβριο, με αποτέλεσμα η Σαουδική Αραβία να ανακαλέσει τον πρέσβη της στην Αίγυπτο και να ακυρώσει την πώληση με χαμηλό τίμημα 700.000 τόνων πετρελαίου στην Αίγυπτο, αναγκάζοντάς την να δαπανήσει σημαντικά ποσά για την αγορά αντίστοιχης ποσότητας πετρελαίου. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με το οποίο συμφώνησε, στις 11 Νοεμβρίου 2016, δάνειο ύψους 12 δις δολαρίων για τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Επιπλέον, η Κεντρική Τράπεζα κατέφυγε στο μέτρο της υποτίμησης της αιγυπτιακής λίρας κατά 50%: η ισοτιμία της ήδη αδύναμης λίρας προς το δολάριο πέρασε από 7 προς 1 σε 14 προς 1. Τα μέτρα αυτά, ενώ στοχεύουν στην ανάκαμψη της οικονομίας, έχουν μεγάλο κοινωνικό κόστος για μια χώρα όπου το μισό των 90 εκατομμυρίων κατοίκων της ζει κάτω ή στα όρια της φτώχειας: ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε στο 14% μετά την υποτίμηση, η αγοραστική δύναμη των μισθωτών μειώθηκε, ενώ ταυτόχρονα αυξήθηκαν οι φόροι ως προϋπόθεση για την δόση του δανείου από το ΔΝΤ.
Την ίδια στιγμή, τα πολιτικά και ατομικά δικαιώματα παραβιάζονται καθημερινά από την κυβέρνηση ακόμα και μετά την ψήφιση νέου συντάγματος και την επικύρωσή του με δημοψήφισμα τον Ιανουάριο του 2014. Το νέο Σύνταγμα θεωρητικά προστατεύει περισσότερο τα ατομικά δικαιώματα, πρακτικά όμως ενίσχυσε την θέση του στρατού στη λειτουργία του κράτους καθιστώντας τον πιο αυτόνομο από την πολιτική ηγεσία του. Παράλληλα, πολλά περιστατικά όπως φυλακίσεις μελών της αντιπολίτευσης, καταπίεση της Κοπτικής μειονότητας, καθώς και μία ευρεία προσπάθεια ελέγχου και λογοκρισίας του τύπου ενισχύουν ακόμα περισσότερο την λαϊκή δυσαρέσκεια. Υπολογίζεται ότι περίπου 40.000 άτομα έχουν φυλακιστεί, κυρίως λόγω σύνδεσής τους με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. 23 δημοσιογράφοι επίσης είναι κρατούμενοι ή καταδικασμένοι ενώ έχουν καταγραφεί πάνω από 180 περιπτώσεις λογοκρισίας. Ακόμα και το Διαδίκτυο ελέγχεται για περιεχόμενο που ενδεχομένως θεωρείται επιζήμιο για την κυβέρνηση, ενώ κυβερνητικές εκπομπές στην τηλεόραση παροτρύνουν τους πολίτες να καταδίδουν άτομα που θεωρούν επικίνδυνα για την ασφάλεια της χώρας.
Οι παρούσες συνθήκες αβεβαιότητας, τόσο στην ίδια την Αίγυπτο όσο και στην ευρύτερη περιοχή, δεν επιτρέπουν μια ασφαλή πρόβλεψη για τη μελλοντική κατάσταση της χώρας. Παρά την οικονομική δυσπραγία και την κοινωνική καταπίεση, η Αίγυπτος κατάφερε να ξεφύγει από τη δίνη του εμφυλίου πολέμου και απέφυγε να μετατραπεί σε ένα failed state. Το γεγονός αυτό από μόνο του αποτελεί αξιοσημείωτη επιτυχία για ένα κράτος με γείτονες το Σουδάν και τη Λιβύη. Τούτο είναι φανερό πώς η στρατιωτική ηγεσία το γνωρίζει και θέλει να το εκμεταλλευθεί πολιτικά. Ωστόσο λίγα είναι τα καθεστώτα που επιβίωσαν επί μακρόν βασιζόμενα στο φόβο, ενώ παράλληλα ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού βρίσκεται κάτω ή σχεδόν από τα όρια της φτώχειας. Ο αλ Σίσι έχει καταφέρει να πείσει τη διεθνή κοινότητα ότι αποτελεί αδήριτη ανάγκη για την σταθερότητα της Αιγύπτου, ωστόσο η διεθνής κοινότητα πρέπει να είναι έτοιμη να καλύψει αποτελεσματικά ένα πιθανό κενό εξουσίας για να αποφευχθεί μια πλήρης κατάρρευση της περιοχής. Ο Αλ Σίσι δεν διαθέτει ούτε την επιρροή του Μουμπάρακ στο στρατό ούτε όμως και τη δημοτικότητα του Νάσσερ και για αυτό δεν υπάρχει καμία δικλείδα ασφαλείας που να εγγυάται την παραμονή του. Η εναλλακτική λύση την κείμενη στιγμή κρύβει κινδύνους για περαιτέρω αποσταθεροποίηση στη Μέση Ανατολή. Τελικά αν προσδοκούμε έναν έστω και εν μέρει εκδημοκρατισμό του Αραβικού κόσμου, μάλλον πρέπει να περιμένουμε.
Για περαιτέρω μελέτη:
https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2016/egypt
https://www.foreignaffairs.com/articles/egypt/2016-01-25/did-sisi-save-egypt