Του Γιάννη Χουρμουζιάδη

Αν και οι Φιλιππίνες βρίσκονται μακριά από εμάς, δεν πρέπει να παραβλέπουμε γεγονότα που συμβαίνουν σε άλλη ήπειρο, καθώς σε αυτά  ενδέχεται να βρούμε πολλά κοινά με την δική μας Δύση και μάλιστα με τις πιο νέες δημοκρατίες της, όπως όσες αναδείχθηκαν ύστερα από την πτώση απολυταρχικών καθεστώτων.

Η μετάβαση μίας χώρας από απολυταρχικό καθεστώς σε φιλελεύθερη δημοκρατία είναι πάντα ένα κρίσιμο ζήτημα που απαιτεί οργάνωση και λεπτό χειρισμό τόσο μέσα στη συγκεκριμένη χώρα όσο και έξω από αυτή, από τις υπόλοιπες δημοκρατίες, ειδικά μάλιστα όταν η χώρα αυτή προέρχεται και από αποικιακό παρελθόν.

Στις 9 Μαΐου, οι Φιλιππίνες εξέλεξαν ως Πρόεδρο για τα επόμενα έξι χρόνια τον κάποτε εξόριστο γόνο της δυναστείας των Marcos, δηλαδή της οικογένειας που κέρδισε τις εκλογές το 1965 και επέβαλε στρατιωτικό νόμο στη χώρα από το 1971 έως το 1986. Όπως και σε πολλές άλλες χώρες που οι μνήμες ενός καθεστώτος σταδιακά σβήνουν ή δεν διδάσκονται σωστά, έτσι και οι νοσταλγοί του καθεστώτος των Marcos στις Φιλιππίνες πλέκουν το εγκώμιο της δικτατορίας παρουσιάζοντάς την ως μία «Χρυσή Εποχή» που κανείς δεν πεινούσε και όλοι ζούσαν καλά και με ασφάλεια.

Το άρθρο αυτό, αφού αναφερθεί συνοπτικά στην ιστορία της χώρας, εξηγεί τους λόγους που επηρέασαν την εκλογή του Ferdinand Marcos Jr, ειδικότερα τον ρόλο του πρώην προέδρου Duterte. Επίσης αναλύει την προεκλογική προπαγάνδα του Marcos και συγκεκριμένα τον ρόλο του ίντερνετ στην αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων και προπαγάνδας.  Επιπλέον σκοπεύει να αναδείξει κοινά πολιτικά χαρακτηριστικά των Φιλιππίνων με άλλες χώρες. Τέλος παρουσιάζει κάποιες σκέψεις για το μέλλον των Φιλιππίνων υπό τον νέο πρόεδρο.

1.     Μία ιστορική αναδρομή

 Η ιστορία των Φιλιππίνων συνδέεται άμεσα με τον Ισπανικό αποικισμό.  Η χώρα ήταν ισπανική αποικία από το 1521  μέχρι τον Ισπανό- Αμερικανικό πόλεμο του 1898 όταν, ως αποτέλεσμα της ήττας των Ισπανών, παραχωρήθηκε στους Αμερικανούς. Ύστερα από μία μακρά περίοδο αντιδράσεων και συγκρούσεων στη χώρα, οι ΗΠΑ δέχθηκαν, το 1914, να δημιουργηθεί Βουλή Αντιπροσώπων και Γερουσία στις Φιλιππίνες ενώ το 1934 το Κογκρέσο αποφάσισε την δημιουργία Κοινοπολιτείας των Φιλιππίνων που έδινε στο Αρχιπέλαγος μεγαλύτερη αυτονομία και υποσχέθηκε την ανεξαρτησία της χώρας.

 Κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Φιλιππίνες πέρασαν στην Ιαπωνική κατοχή μέχρι ότου απελευθερώθηκαν από την Αμερική και στις 4 Ιουλίου 1946 γεννήθηκε η Δημοκρατία των Φιλιππίνων υπό την προστασία των ΗΠΑ. Το 1965 ο Ferdinard Marcos εκλέγεται ως ο 10ος πρόεδρος των Φιλιππίνων και λίγο πριν την λήξη της θητείας του το 1972 επιβάλλει στρατιωτικό νόμο και συνεχίζει να κυβερνά υπό καθεστώς δικτατορίας έως το 1986. Τότε, ύστερα από μαζικές διαδηλώσεις, η οικογένεια Marcos εγκατέλειψε τη χώρα παίρνοντας μαζί της μεγάλο μέρος του χρυσού της χώρας, μετρητά και κοσμήματα. Τρία χρόνια μετά ο δικτάτορας πέθανε στην Χαβάη όπου είχε μεταβεί αφήνοντας ως «πολιτικό κληρονόμο» του τον γιό του Ferdinard Marcos Jr, γνωστό με το πρωσονύμιο Bongbong.

 Από το 1991 μέχρι και το 2016 οι πρόεδροι που εκλέγονταν στη χώρα έπεφταν ύστερα από οικονομικά σκάνδαλα ενώ ταυτόχρονα, ανάμεσα σε μία πληθώρα προβλημάτων, η διαφθορά, η ανεργία και η εγκληματικότητα μάστιζαν την καθημερινότητα των κατοίκων. Το 1991 επιτράπηκε στα μέλη της οικογένειας Marcos να επιστρέψουν από την εξορία και, σταδιακά, οι τελευταίοι άρχισαν να κατακτούν διάφορες θέσεις εξουσίας.

2.     Από τη δυσλειτουργική δημοκρατία στον Duterte

 Στις εκλογές του Μαΐου 2016 οι Φιλιππινέζοι, σ ένα κλίμα απογοήτευσης από την αποσάθρωση των δημοκρατικών θεσμών, εκλέγουν ως Πρόεδρο, τον  Ροντρίγκο Ρόα Duterte. Ο Duterte προεκλογικά έδωσε έμφαση κυρίως στον αγώνα κατά του εγκλήματος και υπόσχονταν την αλλαγή του πολιτικού συστήματος σε ομοσπονδιακό, με στόχο την αποκέντρωση της εξουσίας από την πρωτεύουσα, την «Αυτοκρατορική Μανίλα» όπως την αποκαλούν οι Φιλιππινέζοι για να κατακρίνουν τον ελιτισμό και τις πολιτικές δυναστείες.

 Στις εκλογές αυτές, ο ρόλος των μέσων της κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) υπήρξε πολύ σημαντικός. Το Twitter ενδυνάμωσε κατά πολύ τις ψήφους που ο Duterte έλαβε από το εξωτερικό: το 72% των ψηφοφόρων του εξωτερικού τάχθηκαν υπέρ του. Ο ρόλος, όμως, της ομάδας διαχείρισης των  μέσων δικτύωσής του, δεν περιορίστηκε μόνο στο εξωτερικό. Και μέσα στη χώρα, όποτε οι αντίπαλοί του δημιουργούσαν ένα αρνητικό κλίμα για τον Duterte, η ομάδα του έσπευδε να αντιδράσει δημιουργώντας μία ισχυρή διαδικτυακή κοινότητα υποστηρικτών του με βίντεο και φωτογραφίες, που ταυτόχρονα αναδείκνυε και έφερνε πρώτα σε τάσεις hashtags όπως «#DutertePaRin (#WestillsupportDuterte)». Η αναφορά στον ρόλο των ΜΚΔ είναι σημαντική καθώς την ίδια ακριβώς τακτική ακολούθησε και ο Ferdinand Jr στις εκλογές.

 Ο Duterte στα 6 χρόνια ως Πρόεδρος προσπαθεί να εξισορροπήσει τις σχέσεις των Φιλιππίνων με τις ΗΠΑ και με την Κίνα. Στο εσωτερικό  κηρύσσει πόλεμο εναντίον των ναρκωτικών με μεγάλο αριθμό θυμάτων από αστυνομικές επιχειρήσεις, εξού και το ψευδώνυμο «ο Τιμωρός», που είχε ήδη λάβει ως δήμαρχος της πόλης του Νταβάο.

 Ο λόγος που ο Duterte απέκτησε απήχηση κατά την διάρκεια της θητείας του ήταν επειδή ενέπνεε ασφάλεια στο μέσο Φιλιππινέζο πολίτη. Τόσο με τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών που έριξε τα επίπεδα της εγκληματικότητας, όσο και με μία σειρά περιβαλλοντικών, κοινωνικών και εργασιακών μεταρυθμίσεων ο τέως πρόεδρος παρά την ακραία αστυνομική βία γίνεται δημοφιλής.

 Από την άλλη ξεχνάει την υπόσχεση του φεντεραλισμού και την αποδυνάμωση της “ Αυτοκρατορικής Μανίλα” ενώ δεν κάνει τίποτε για να αντιμετωπίσει την επιρροή των Marcos. Αντίθετα σταματάει οποιαδήποτε έρευνα εναντίον τους και παίζει σημαντικό ρόλο για την πολιτική αποκατάστασή τους. Τον Αύγουστο του 2016, ανακοινώνει ότι θεωρεί τον δικτάτορα Marcos ήρωα και επιτρέπει να μεταφερθεί η σορός του από την Χαβάη και να ταφεί με τιμές σε νεκροταφείο για ήρωες πολέμου ταράσσοντας την πολιτική σκηνή.

3.     Η εκλογή του Ferdinand Marcos Jr.

Το Σύνταγμα της χώρας προβλέπει ότι ο πρόεδρος εκλέγεται για εξαετή θητεία χωρίς δικαίωμα επανεκλογής. Έτσι ο Duterte δεν μπορούσε να βάλει εκ νέου υποψηφιότητα. Οι προεδρικές εκλογές πραγματοποιήθηκαν στις αρχές Μαΐου. Τα αποτελέσματα ωστόσο δεν ήταν προδιαγεγραμμένα παρά την προσπάθεια του Duterte να βοηθήσει την εκλογή του Marcos Jr. Οι σφυγμομετρήσεις έδειχναν ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι βρίσκονταν πολύ κοντά με τον ίδιο.

Ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας της νίκης του Marcos να μην ήταν η υπόσχεση της επιστροφής στην “ Χρυσή Εποχή” της δικτατορίας αλλά το γεγονός ότι κατέβηκε μαζί του ως αντιπρόεδρος στις εκλογές η κόρη του Duterte, Σάρα που κυριάρχησε λόγω της μεγάλης δημοφιλίας της.

 Όλη η προεκλογική εκστρατεία του Bongbong ήταν βασισμένη στο αφήγημα της “Χρυσής Εποχής” του πατέρα του. Ο ίδιος έχτισε για τον εαυτό του την εικόνα του πρίγκιπα που θέλει να κερδίσει τη δικαίωση για την άδικη αντιμετώπιση της οικογένειάς του. Επιπλέον υποστήριζε ότι η οικογένειά του δεν είναι διεφθαρμένη, ούτε έχει κλέψει δισεκατομμύρια από το κράτος αλλά και ότι οι κατηγορίες εναντίον του για φοροδιαφυγή είναι ψέματα.

 Εξαιρετικά σημαντική ήταν και η επιρροή του Tik-Tok στην προεκλογική εκστρατεία αντανακλώντας την επίσης κρίσιμη επιρροή του Twitter στην νίκη του Duterte το 2016. Διάφοροι influencers υποστήριξαν τον Bongbong αψηφώντας τις έρευνες και τα γεγονότα γύρω από το όνομά του. Προεκλογικά, η αρχική ροή στις οθόνες των Φιλιππινέζων χρηστών της πλατφόρμας είχε γεμίσει με μικρά βίντεο που παρουσίαζαν τον Marcos ως ήρωα. Επιπλέον, οι υποστηρικτές του έβαζαν ψεύτικα  πλήθη σε βίντεο από ομιλίες του Marcos σε διάφορα βίντεο στο Tik-Tok. Σταδιακά οι δημοσιεύσεις των αντιπάλων του γέμιζαν με trolls και οι υποστηρικτές του, όπως και ο ίδιος, ανέβαζαν μισογυνιστικά σχόλια για την κύρια αντίπαλό του Leni Robredo. Η τελευταία είναι η αρχηγός του φιλελεύθερου κόμματος των Φιλιππίνων και υπηρέτησε ως αντιπρόεδρος κατά την διάρκεια της κυβέρνησης Duterte με τον οποίο ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση,  μεταφέροντας μάλιστα το ζήτημα του πολέμου κατά των ναρκωτικών στον ΟΗΕ.

 Η πλειονότητα των Tik-Toks υπέρ των Marcos δεν προερχόταν από επίσημους λογαριασμούς της καμπάνιας του αλλά από οπαδούς του που τον παρουσίαζαν ως χαρισματικό ηγέτη που εμπνέει. Τούτο απέδωσε: οι χρήστες των ΜΚΔ, το μεγαλύτερο ποσοστό νέων ψηφοφόρων, ψήφισαν Marcos ενώ αποκαλούσαν την οικογένεια Marcos ως την οικογένεια των Φιλιππίνων και τον νεκρό δικτάτορα ως “μπαμπάκα” (Papa FEM). Αποτέλεσμα αυτών είναι η δημιουργία ενός “οικοσυστήματος” εναλλακτικών και ψευδών ειδήσεων που αποδυνάμωσαν τους αντιπάλους του Bongbong και τον οδήγησαν στην νίκη

4.     Η «μπρούτζινη» εποχή των Marcos

Οι λόγοι της νίκης του Bongbong ήταν η αδυναμία οργάνωσης των αντιπάλων των Marcos, η έλλειψη ενός αφηγήματος όπως αυτό της Χρυσής Εποχής από πλευράς τους, τα internet trolls και η συνεργασία Marcos-Duterte.

 Tο φαινόμενο των trolls και των εκφράσεων μίσους είναι διεθνές. Το ίδιο και το αφήγημα για υποθετικές «χρυσές εποχές» ενός χουντικού καθεστώτος. Memes, ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια έχουν κυριαρχήσει πολλές φορές στην πολιτική ζωή ιδιαίτερα από νεότερους χρήστες του Internet με τρανό παράδειγμα τις δύο προεκλογικές εκστρατείες του Ντόναλτ Τραμπ, ειδικά εναντίον της Hillary Clinton. Συνεπώς δεν θα πρέπει να θεωρούνται μακρινές και αδιάφορες οι εκλογές οποιασδήποτε χώρας που δεν βρίσκεται στην άμεση γειτονιά μας. Τέλος παρατηρείται ότι τα trolls του ίντερνετ τάσσονται συνήθως με το πολιτικά ακραίο,  ειδικά κιόλας αν αυτό εκπροσωπείται από ηγέτες με αρρενωπό προφίλ.

 Προφανώς και το εκλογικό σώμα των Φιλιππίνων έχοντας περάσει πολλά ως λαός, κουβαλάει όλα αυτά τα ιστορικά και πολιτικά τραύματα και επηρεάζεται πολύ πιο εύκολα από την κάθε προπαγάνδα. Επίσης η πλειοψηφία των Φιλιππινέζων ψηφοφόρων απορρίπτει τις Δυτικές αξίες του φιλελευθερισμού. Το τελευταίο μάλιστα έχει ενδυναμωθεί από τον Duterte ο οποίος πολλές φορές στους λόγους του μιλούσε για τον Αμερικανικό κίνδυνο και προέβαλλε τους Marcos λέγοντας ότι μόνο ο Φιλιππινέζικος λαός γνωρίζει τι σημαίνει όντως Marcos.

 Η ανάλυση των αποτελεσμάτων πολλών απολυταρχικών καθεστώτων αποδεικνύει ότι μία δικτατορία είναι συχνότερα καταστροφική παρά χρυσή. Ειδικότερα για το καθεστώς Marcos, το ανθρώπινο κόστος και η στέρηση της ελευθερίας είναι επίσης κάτι που παραβλέπεται εξαιτίας της προπαγάνδας και της έλλειψης παιδείας. Κατά την διάρκεια της “χρυσής εποχής” η φίμωση των   αντιπάλων των Marcos ήταν γεγονός. Αποκορύφωμα υπήρξε η δολοφονία του κύριου αντιπάλου τους, Benigno Aquino Jr αρχηγό του τότε Φιλελεύθερου Κόμματος, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο για την κινητοποίηση των μαζικών διαδηλώσεων που έριξαν το καθεστώς.

 Τέλος οι Φιλιππίνες κατά την διάρκεια της δικτατορίας (1972-1986) έχασαν δύο δεκαετίες ανάπτυξης και μετατράπηκαν στον «μεγάλο ασθενή» της Ασίας, ενώ το καθεστώς προχώρησε σε τεράστιο δανεισμό, η βιομηχανία παραμελήθηκε και οι συνθήκες εργασίας επιδεινώθηκαν ραγδαία.

5.     Το μέλλον των Φιλιππίνων

 Μετά την εκλογή Marcos, ο ανησυχίες είναι πολλές. Εν πρώτοις φαίνεται ότι στην εσωτερική πολιτική των Φιλιππίνων θα συνεχιστεί και θα ολοκληρωθεί το «ξέπλυμα» του ονόματος των Marcos και ταυτόχρονα θα σταματήσει οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη έρευνα γύρω από τις ατασθαλίες του τότε καθεστώτος. Φαίνεται επίσης ότι θα ενισχυθεί εκ νέου ο νεποτισμός καθώς  μέλη της οικογένειας που δεν έχουν αναλάβει ήδη κάποια θέση στην διοίκηση ενδέχεται να το κάνουν. Επιπλέον η συνεργασία του νέου με τον παλιό πρόεδρο ενδυναμώνει την ανησυχία για παρεμπόδιση δικαστικών ερευνών, μεταξύ άλλων και για τα ζητήματα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την διάρκεια της θητείας του Duterte. Παρόλο που ο ίδιος ο Duterte είναι πλέον απλός πολίτης η προστασία του εξασφαλίζεται τόσο από την αντιπρόεδρο κόρη του  όσο και από τον νέο πρόεδρο. Επίσης υπάρχει ανησυχία για την επιστροφή των αυθαιρεσιών των Marcos. Η διαφθορά, η αναπαραγωγή ψευδών ειδήσεων, η προπαγάνδα και ο έλεγχος του τύπου είναι σοβαρά ζητήματα που διχάζουν μία κοινωνία και οδηγούν σε αναταραχές. Η δικτατορία των Marcos διαιώνιζε τα προαναφερθέντα ζητήματα και έφερνε κι άλλα στο προσκήνιο όπως οι δολοφονίες των πολιτικών τους αντιπάλων.

 Όπως οποιοσδήποτε ηγέτης που αφηγείται την επιστροφή της χώρας του σε κατάσταση ισχύος έτσι και ο Bongbong στην εξωτερική πολιτική κάνει λόγο για ουδετεροποίηση των Φιλιππίνων και ενδυνάμωση της θέσης της χώρας απέναντι στον ανταγωνισμό των ΗΠΑ με την Κίνα.

 Κλείνοντας η πραγματική ανησυχία βρίσκεται στο γεγονός της λήθης της παιδείας απέναντι σε απολυταρχικά καθεστώτα και συνεπώς στην ευκολία του εκλογικού σώματος να ψηφίζει δυνάστες ηγέτες.

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

 Grossman, Derek. ‘New Philippine President Marcos Is No Duterte on Foreign Policy’. Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/2022/05/10/marcos-bongbong-philippines-election-president-duterte-china-us-foreign-policy/. Ημερομηνία πρόσβασης 20 Μάιος 2022.

 Heydarian, Richard Javad. Marcos Dynasty Back in Power: What’s next for the Philippines? https://www.aljazeera.com/opinions/2022/5/12/the-marcos-counterrevolution. Ημερομηνία πρόσβασης 20 Μάιος 2022.

 ‘Marcos Years Marked ‘golden Age’ of PH Economy? Look at the Data’. RAPPLER, 5 Μάρτιος 2016, https://www.rappler.com/voices/imho/124682-marcos-economy-golden-age-philippines/

Ratcliffe, R. (2022, Μάιος 26). Philippines election result is a win for dynasty politics. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2022/may/26/philippines-election-result-is-a-win-for-dynasty-politics