Η εκλογή του πρώτου αριστερού προέδρου της Κολομβίας: αιτίες και συνέπειες

Δημοσίευση:

Της Έλενας Καραγιάννη

Στις 7 Αυγούστου 2022 ο Gustavo Petro ορκίζεται επίσημα και αναλαμβάνει το προεδρικό αξίωμα στην Κολομβία. Ο δεύτερος γύρος εκλογών που διεξήχθη στις 19 Ιουνίου τον ανέδειξε νικητή με ποσοστό 50,44% των ψήφων. Ο Petro είναι ο πρώτος αριστερός που εκλέγεται πρόεδρος της Κολομβίας και η εκλογή του εντάσσεται στην ευρύτερη συζήτηση που γίνεται για μία  νέα «ροζ παλίρροια» (‘α new pink tide’) στην Λατινική Αμερική καθώς οι τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις σε πολλές χώρες έχουν αναδείξει νικητές προσωπικότητες της Αριστεράς (Obrador στο Μεξικό, Fernández στην Αργεντινή, Arce στη Βολιβία, Castillo στο Περού και Boric στη Χιλή).

  1. Ένα παρωχημένο πολιτικό πλαίσιο

Μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους των συγκεκριμένων εκλογών στην Κολομβία είναι η σημασία τους για το ‘uribismo’, το κύμα επιρροής που είχε παγιώσει ο τέως Πρόεδρος της Κολομβίας Álvaro Uribe στη διάρκεια της διακυβέρνησής του (2002-2010) αλλά και μετέπειτα καθώς οι σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες της χώρας υπάγονταν στον άμεσο κύκλο επιρροής του. Βασικά χαρακτηριστικά της παράδοσης του uribismo είναι η προσπάθεια διατήρησης του status quo σε όλους τους τομείς της εξουσίας και η προώθηση συντηρητικών και νεοφιλελεύθερων αξιώσεων. Η εικοσαετής σχεδόν επιρροή του Uribe παρέμεινε ισχυρή ακόμη και μετά την σύνδεση του ονόματός του με έμμεση στήριξη παραστρατιωτικών ομάδων και διακίνηση ναρκωτικών. Ο Uribe υπήρξε ο βασικός συνδετικός κρίκος με τις ΗΠΑ, μια σχέση που επηρέασε βαθύτατα, με τη σειρά της, τις σχέσεις Κολομβίας – Βενεζουέλας με συνέπειες μέχρι και σήμερα. Οι ΗΠΑ, μετά τις εκλογές του Ιουνίου, έχασαν το ‘πλεονέκτημα’ που διέθεταν στην Κολομβία, όχι μέσω δράσης των παραστρατιωτικών οργανώσεων, όπως θα περίμεναν, αλλά με θεσμικές διαδικασίες. Ο Petro έχει δηλώσει ότι θέλει να απομακρυνθεί από το βόρειο γείτονα και να επανορθώσει τις σχέσεις της Κολομβίας με τη Βενεζουέλα.

Με τον πολιτικό διάδοχο του κύματος του Uribe, Federico Gutiérrez, να ηττάται ήδη από τον πρώτο γύρο των εκλογών, η παραδοσιακή πολιτική τάξη και οι ελίτ δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα. Η πορεία όμως της Κολομβίας προς τα αριστερά είχε ήδη αρχίσει να διαφαίνεται από τις αρχές του 2021, όταν η χώρα έζησε εκτεταμένες κινητοποιήσεις κατά των μεταρρυθμίσεων που ήθελε να φέρει ο Πρόεδρος Iván Duque, τα ποσοστά αποδοχής του οποίου έπεσαν μέχρι και κάτω από 20%.  Οι μεταρρυθμίσεις αυτές περιλάμβαναν κυρίως φορολογικές επιβαρύνσεις και ένα νομοσχέδιο για την ιδιωτικοποίηση του υγειονομικού συστήματος. Οι διαδηλώσεις αντιμετωπίστηκαν με έντονη αστυνομική καταστολή, υπήρξαν θάνατοι διαδηλωτών ενώ μετά την απόρριψη του νομοσχεδίου ο Υπουργός Οικονομικών Alberto Carrasquilla Barrera παραιτήθηκε. Η δυσαρέσκεια του λαού ήταν τόσο μεγάλη ώστε ο Gutiérrez επέλεξε να απομακρυνθεί προεκλογικά από τον Duque για να μην παρασυρθεί από την πτώση του δεύτερου, μια πτώση που σήμανε και την πτώση του ‘uribismo’.

  1. Οι εκλογές του 2022 ως εκλογές ρήξης με το παρελθόν

Η κόπωση του λαού με την καθεστηκυία τάξη και η έντονη αμφισβήτηση των θεσμών εξουσίας ήταν αρκετές για να μην οδηγήσουν τον Gutiérrez στο δεύτερο γύρο εκλογών, παρά την κίνησή του να απομακρυνθεί φαινομενικά από τον Duque. Το αποτέλεσμα ήταν ο 77χρονος Rodolfo Hernández, πρώην δήμαρχος της Bucaramanga, να είναι ο αντίπαλος του Petro, μια εξέλιξη που αποτέλεσε έκπληξη για όλους τους υποψηφίους.

O Hernández εθεωρείτο outsider καθώς δεν διέθετε μεγάλη πολιτική εμπειρία, ούτε συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα. Οι προεκλογικές του υποσχέσεις περιορίζονταν στην πάταξη της διαφθοράς (θέμα το οποίο 80% του λαού της Κολομβίας θέτει ως το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας), χωρίς ιδιαίτερες αναφορές σε οικονομικές, θεσμικές ή κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, θέματα ασφάλειας ή εξωτερικής πολιτικής (με εξαίρεση τις καλές σχέσεις που ήθελε να διατηρήσει με τις ΗΠΑ). Ακόμη και για την αντιμετώπιση της διαφθοράς δεν παρουσίασε κάποιο ρεαλιστικό πλάνο ενώ βρισκόταν ήδη πριν τον πρώτο γύρο εκλογών υπό εξέταση για 38 υποθέσεις διαφθοράς.

Το πλέον χαρακτηριστικό της εκστρατείας του ήταν το ψευδώνυμο που έλαβε “Old Man of TikTok”, διότι μέσω της πλατφόρμας του TikTok απέκτησε το μεγαλύτερο ποσοστό στήριξής του και μάλιστα σε μικρό χρονικό διάστημα, με μικρά βίντεο ποικίλων περιεχομένων, που διαδίδονταν γρήγορα και σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού μέσω του αλγορίθμου της πλατφόρμας. Επίσης έχει παρομοιαστεί με τον Jair Bolsonaro της Βραζιλίας και τον Donald Trump λόγω των μεθόδων εκστρατείας που χρησιμοποίησε, χαρακτηρισμό που αποδέχτηκε και ο ίδιος, καθώς θαυμάζει τις δύο αυτές προσωπικότητες.

Η απότομη άνοδος των ποσοστών του προκάλεσε έκπληξη, καθώς τα ποσοστά των δημοσκοπήσεων στην Κολομβία δεν επιτρέπεται να δημοσιευτούν 10 μέρες πριν τις εκλογές – οπότε το αρχηγείο της προεκλογικής καμπάνιας του Petro είχε περίπου μια εβδομάδα να στρέψει την εκστρατεία ενάντια στον Hernández αντί του Gutiérrez, που θεωρούσε ότι θα είχε να αντιμετωπίσει. Ο Petro κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου εστίαζε στην κριτική της παράδοσης του Uribe – ο Hernández όμως δεν αντιπροσώπευε την παράδοση αυτή οπότε και έπρεπε να γίνει αλλαγή τακτικής.

Αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών είναι στον δεύτερο γύρο εκλογών να υπάρξει αναμέτρηση ανάμεσα σε έναν έμπειρο πολιτικό, πρώην μέλος της AD/M-19 (παραστρατιωτικής αριστερής οργάνωσης) – και μάλιστα λίγα χρόνια μετά την συμφωνία ειρήνευσης με την FARC – και ενός άπειρου πολιτικού με μια πλατφόρμα φαινομενικά εφήμερων υποστηρικτών, χωρίς συγκεκριμένο πρόγραμμα, που έλαβε μόλις την τελευταία εβδομάδα την υποστήριξη του Gutiérrez, μετά την ήττα του τελευταίου.

  1. Αιτίες της νίκης του Gustavo Petro

Νικητής αναδείχθηκε ο Gustavo Petro, που κατάφερε να κινητοποιήσει 2.7 εκατομμύρια ψηφοφόρους περισσότερους από τον πρώτο γύρο. Η υποστήριξη που έλαβε από τον λαό ήταν ευρύτατη, οι ψήφοι του αυξήθηκαν συνολικά σε όλα τα εκλογικά τμήματα της Κολομβίας και ο Petro σημείωσε σημαντικά ποσοστά ακόμη και σε αφιλόξενες προς αυτόν περιοχές (π.χ. την Santander, την πόλη του Hernández και την Antioquia, πόλη από όπου προέρχεται ο Uribe). Φυσικά, στον εκλογικό χάρτη εξακολουθεί να υφίσταται η παραδοσιακή διαίρεση μεταξύ των συντηρητικών περιοχών της ενδοχώρας και των πιο κοινωνικά φιλελεύθερων και αριστερών παράκτιων περιοχών. Ο Petro πέτυχε όμως να προσελκύσει ψήφους προς το μέρος του, κυρίως κάνοντας πιο μετριοπαθείς τις δηλώσεις του όσο πλησίαζε η μέρα των εκλογών.

Συγκεκριμένα, οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις που υποσχέθηκε αρχικά έγιναν πιο ήπιες, ενώ μετριάστηκε εμφανώς η κριτική που ασκούσε στον ιδιωτικό τομέα και στις μεγάλες επιχειρήσεις της χώρας. Ένας επιπλέον λόγος της αλλαγής αυτής ήταν και οι εσωτερικές εντάσεις στη συμμαχία Pacto historico de Colombia, της οποίας ήταν υποψήφιος ο Petro. Η συγκεκριμένη συμμαχία συγκροτείται από φεμινιστικά, οικολογικά, σοσιαλιστικά κινήματα με εσωτερικές διαφωνίες για τις γραμμές πολιτικής και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, και χαρακτηρίζεται από αρκετές εσωτερικές διαφωνίες – γι’ αυτό ο νέος Πρόεδρος προσπάθησε να επικεντρώσει τις προσπάθειές του στο να κερδίσει τους αναποφάσιστους και τα μέλη της μεσαίας τάξης της χώρας, αντί να εμπλακεί άμεσα στις εσωτερικές διαφωνίες των κινημάτων της συμμαχίας.

  1. Συμπεράσματα: οι προκλήσεις της νέας προεδρίας

Στις εκλογές της 19ης Ιουνίου ο λαός της Κολομβίας κλήθηκε να επιλέξει ανάμεσα σε δύο πολιτικούς που ήθελαν, και οι δύο, να εκπροσωπήσουν την ρήξη με την καθεστηκυία τάξη, τις παραδοσιακές ελίτ, την διαφθορά, αν και ακολουθώντας διαφορετική προσέγγιση ο καθένας τους. Νικητής αναδείχθηκε ο Gustavo Petro, με αντιπρόεδρο την Francia Márquez, πρώτη Αφρο-Κολομβιανή γυναίκα στο αξίωμα αυτό. Το μέγεθος της αλλαγής μπορεί να ιδωθεί και ως εξής: η Αριστερά, από μηδενικά ποσοστά το 2010 έφτασε σταδιακά το 50,4% μέσα σε 12 χρόνια. Οι στόχοι του νέου προέδρου, που θα αναλάβει επίσημα από τις 7 Αυγούστου, είναι, μεταξύ άλλων, η πάταξη της διαφθοράς, η αποδυνάμωση του uribismo και των παθογενειών που έχει προκαλέσει στη χώρα η στάση αυτή και η επανασύσταση των σχέσεων με την κυβέρνηση του Nicolás Maduro. Παρά την ριζοσπαστικότητα που όλα αυτά φαίνεται να φέρνουν στην Κολομβία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Petro βρίσκεται εδώ και χρόνια στον πολιτικό στίβο, και όπως πολλοί πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν: «Ένας πρώην αρχηγός της παραστρατιωτικής ομάδας M-19, πλέον μπορεί να είναι ο πιο συντηρητικός υποψήφιος στην πολιτική αρένα, καθώς πρόκειται για έναν πολιτικό καριέρας που έχει περάσει τη μισή ζωή του μέσα στο Κογκρέσο». Το αν θα καταφέρει πράγματι λοιπόν να πραγματοποιήσει την κάθαρση του πολιτικού συστήματος από τις χρόνιες παθογένειες που το χαρακτηρίζουν, καθώς και μια ανανέωση του πολιτικού προσωπικού θα είναι ένα από τα μεγάλα στοιχήματα για ολόκληρη την περιφέρεια της Λατινικής Αμερικής. Το σίγουρο είναι ότι το αριστερό μπλοκ στην περιφέρεια διευρύνεται και ένας διάλογος για νέες ιδέες και προσεγγίσεις για την πορεία αυτών των χωρών εκεί έχει επίσημα ανοίξει στις μεγαλύτερες από αυτές.

 

Για περαιτέρω ενημέρωση