Του Γιώργου Γκόνου

Το εξάμηνο που πέρασε (εαρινό 2022) είχα την ευκαιρία να το περάσω στην Βαρσοβία της Πολωνίας στo πλαίσιo του προγράμματος Erasmus+. Αυτό το οποίο δεν περίμενα ήταν ότι λίγες μόλις μέρες μετά την άφιξη μου θα ξεσπούσε πόλεμος στην γειτονική Ουκρανία. Με την έναρξη του πολέμου στις 24 Φεβρουάριου κύματα προσφύγων άρχισαν να εισρέουν προς την Πολωνία. Εκατομμύρια πρόσφυγες κατέφθασαν στην Πολωνία και πολλοί από αυτούς στην πόλη στην οποία έμενα, την Βαρσοβία. Μέσα από αυτό το άρθρο θα ήθελα να περιγράψω όχι μόνο το πως εγώ ο ίδιος βίωσα τον πόλεμο αυτό αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι Πολωνοί – ο λαός αλλά και ο κρατικός μηχανισμός – αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν την κρίση αυτή.

Αρχικά, κάποια αριθμητικά στοιχεία σε ό, τι αφορά την προσφυγική κατάσταση στη Πολωνία: από την έναρξη του πολέμου πάνω από 3.2 εκατομμύρια πρόσφυγες πέρασαν τα σύνορα της Πολωνίας. Σχεδόν τριάμισι εκατομμύρια πρόσφυγες δεν είναι αμελητέος αριθμός εάν αναλογιστούμε ότι ο πληθυσμός της Πολωνίας ανέρχεται σε περίπου 37 εκατομμύρια. Σε πολλές πολωνικές πόλεις παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού ανώτερη του 30% (IntelliNews,2022).

Ο κρατικός μηχανισμός της Πολωνίας αλλά και οι ίδιοι οι Πολωνοί όχι μόνο ‘κινήθηκαν’ πολύ γρήγορα προκειμένου να βοηθήσουν τους Ουκρανούς πρόσφυγες αλλά και ήταν ιδιαίτερα πρόθυμοι να το πράξουν. Η Πολωνία από την πρώτη μέρα του πολέμου επέτρεψε σε όλους τους Ουκρανούς πρόσφυγες την είσοδο στη χώρα (Deutsche Welle ,2022). Η χώρα όμως δεν περιορίστηκε εκεί, αναγνωρίζοντας ότι η απλή υποδοχή των προσφύγων δεν ήταν αρκετή και πως η κοινωνική ένταξη των προσφύγων ήταν εξίσου σημαντική. Αυτός ήταν και ο λόγος που στις 12 Μαρτίου του 2022 το κοινοβούλιο της Πολωνίας ενέκρινε νόμο σύμφωνα με το οποίο όσοι Ουκρανοί πρόσφυγες επιθυμούν να παραμείνουν στην χώρα μπορούν να κάνουν αίτηση για τον αριθμό PESEL (Polish national identity number) με τον οποίο θα είναι σε θέση να εργαστούν, να έχουν ασφάλεια υγείας, να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε πολωνικά πανεπιστήμια και να λάβουν επιδόματα σίτισης και διαμονής (European Commission,2022).

Εκεί όμως που πραγματικά γίνεται εμφανής η στάση και η σχέση των Πολωνών απέναντι στους πρόσφυγες είναι στις ενέργειες στις οποίες προβαίνουν οι ίδιοι οι Πολωνοί στην καθημερινότητα τους. Από τις πρώτες μέρες μετά την έναρξη του πολέμου μεγάλη μερίδα του πληθυσμού έσπευσε να βοηθήσει τους πρόσφυγες με οποιονδήποτε τρόπο: σύμφωνα με δημοσκοπήσεις 66% των Πολωνών έχουν προβεί σε αντίστοιχες πράξεις με τους φοιτητές να είναι η πιο δραστήρια κοινωνικά ομάδα παροχής βοήθειας σε Ουκρανούς πρόσφυγες (TheFirstNews,2022). Από καταθέσεις σε τράπεζες μέχρι την παροχή προσωρινής στέγης, οι Πολωνοί κάνουν ότι μπορούν προκειμένου να βοηθήσουν τους γείτονές τούς. Μεταφορά από τα σύνορα της Ουκρανίας σε Πολωνικές πόλεις, τρόφιμα, ρούχα, παιχνίδια, κινητά, στέγη, μαθήματα πολωνικών παρέχονται όλα αφιλοκερδώς καθημερινά από Πολωνούς εθελοντές οι οποίοι βρίσκονται σε σταθμούς τρένων, λεωφορείων, στα σύνορα προκειμένου να βοηθήσουν όπως μπορούν τους πρόσφυγες.

Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφέρω πως εγώ βίωσα τις σχέσεις και την στάση των Πολωνών απέναντι στους Ουκρανούς πρόσφυγες και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Από την πρώτη μέρα έναρξης του πολέμου η Βαρσοβία έχει πραγματικά ‘ντυθεί’ στα χρώματα της Ουκρανίας: όπου και εάν κοιτάξει κανείς η σημαία της Ουκρανίας είναι παντού, σε λεωφορεία, σε στάσεις Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, σε ουρανοξύστες, σε μουσεία ακόμη και ζωγραφισμένη σε πρόσωπα ανθρώπων. Εκτός από το παραπάνω, περπατώντας κανείς τους πρώτους μήνες του πολέμου στην παλιά πόλη της Βαρσοβίας ακούει τον εθνικό ύμνο της Ουκρανίας πραγματικά παντού, βλέπει καθημερινά συγκεντρώσεις και πορείες υποστήριξης, φοιτητές, πλανόδιους μουσικούς αλλά και απλούς πολίτες να συγκεντρώνουν χρήματα για τους πρόσφυγες. Η συμπαράσταση που εισπράττουν οι Ουκρανοί πρόσφυγες καθημερινά είναι πραγματικά τεράστια.

Αυτή ακριβώς η συμπαράσταση φαίνεται να έχει επηρεάσει ριζικά τις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Ουκρανία και Πολωνία φαίνεται να προσεγγίζουν η μία την άλλη και να ‘ξεχνούν’ τις διαφορές που είχαν στο παρελθόν – που δεν είναι λίγες. Πολωνοί και Ουκρανοί πολεμούσαν συχνά μεταξύ τους προκειμένου να υπερισχύσουν του άλλου εδαφικά αλλά και πολιτιστικά. Το 1918 ξέσπασε πόλεμος μεταξύ Ουκρανών και Πολωνών στην Ανατολική Γαλικία ιδίως για την κατοχή του Lviv {Lwów}, πόλεμος που τελείωσε τον Ιούλιο του 1919 με νικητές τους Πολωνούς (Warsaw Institute, 2018). Η Πολωνία στην διάρκεια του Μεσοπολέμου καταπίεσε τους Ουκρανούς που βρίσκονταν στα εδάφη της προκειμένου να τους επιβάλει την Πολωνική κουλτούρα και να εξαλείψει την Ουκρανική ταυτότητα {με μέτρα όπως η απαγόρευση διδασκαλίας της Ουκρανικής γλώσσας και κλείσιμο σχολείων και εκκλησιών}. Η αντίδραση των Ουκρανών και ειδικότερα της οργάνωσης Ουκρανών εθνικιστών (Organization of Ukrainian Nationalists) ήταν τρομοκρατικές επιθέσεις και δολοφονίες υψηλόβαθμων Πολωνών πολιτικών. Η κορύφωση των αντιπαραθέσεων ήρθε μεταξύ 1943-1945 όταν ο Ουκρανικός Επαναστατικός Στρατός (Ukrainian Insurgent Army), ο οποίος δημιουργήθηκε κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου με στόχο την δημιουργία ενός νέου ουκρανικού κράτους, προέβη σε σφαγές Πολωνών στην Βολυνία και την Ανατολική Γαλικία με τους νεκρούς να υπολογίζονται στους 100.000 εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν πολίτες.

‘Όπως γίνεται κατανοητό το παρελθόν των δύο χωρών ήταν το λιγότερο ταραγμένο.  Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία όλα άλλαξαν, πλέον Ουκρανοί και Πολωνοί αποδέχθηκαν ότι είχαν έναν κοινό εχθρό ο οποίος απειλούσε άμεσα την μια χώρα και έμμεσα την άλλη. Μάλιστα, ο Πολωνός πρέσβης στις Η.Π.Α σε πρόσφατη συνέντευξή του ανέφερε ότι η Πολωνία ‘αντιμετωπίζει μια επικείμενη απειλή’ (Μarek Magierowski, ALJAZEERA, 2022) αναφερόμενος στη στάση της Ρωσίας. Θεωρώ ότι μετά από αυτές τις εξελίξεις οι Πολωνοί αντιμετωπίζουν τους Ουκρανούς ως συμμάχους απέναντι σε έναν κοινό αντίπαλο,την Ρωσία, και όχι ως απλά θύματα ενός πολέμου.

Το τεράστιο όμως κύμα συμπαράστασης δυστυχώς αρχίζει και εξασθενεί με τον καιρό. Ο αρχικά τεράστιος όγκος εθελοντών αρχίζει και μειώνεται δραστικά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι και οι ανάγκες των προσφύγων μειώνονται και αυτές. Στις αρχές του πολέμου οι εθελοντές ήταν τόσοι πολλοί που ήταν πραγματικά δύσκολο να τους διαχειριστείς, μετά όμως από τόσους μήνες φαίνεται πως η κούραση αλλά και η ανάγκη επιστροφής των Πολωνών εθελοντών στις δουλειές, σπουδές και γενικότερα στην καθημερινότητά τους αρχίζει να αποτυπώνεται σε αριθμούς με την μείωση των εθελοντών. Πέρα από αυτό, οι πολωνικές πόλεις έχουν φτάσει και αυτές στα δημογραφικά τους όρια. Πόλεις όπως η Βαρσοβία, η Κρακοβία και το Γκντανσκ έχουν αυξήσει τον πληθυσμό τους κατά 15%, 23% και 34% αντίστοιχα, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στην παροχή στέγασης και εργασίας {POLITICO, 2022}. Όπως μάλιστα είχε αναφέρει και ο δήμαρχος της Βαρσοβίας ‘Οι πόλεις πλέον δεν μπορούν να δεχθούν και άλλους Ουκρανούς’ {Rafal Trzaskowski, NBCNEWS, 2022}. Πλέον η εύρεση κάποιας πολωνικής οικογένειας για να φιλοξενήσει Ουκρανούς πρόσφυγες είναι σχεδόν αδύνατη καθώς δεν υπάρχουν πλέον άλλες οικογένειες για να παρέχουν στέγη σε πρόσφυγες αλλά και γιατί η Πολωνική κυβέρνηση και ειδικότερα ο Αναπληρωτής Υπουργός Εσωτερικών της Πολωνίας ανέφερε ότι δεν προτίθενται να επεκτείνουν την χορήγηση χρημάτων στις οικογένειες που παρέχουν στέγαση σε Ουκρανούς πρόσφυγες (GAZETA.PL,2022). Το αποτέλεσμα είναι πολλοί ΄νέοι’ πρόσφυγες να οδηγούνται σε προσφυγικούς καταυλισμούς. Τέλος η ίδια η χώρα  αδυνατεί πλέον να ‘σηκώσει’ οικονομικά το βάρος τόσων εκατομμύρια προσφύγων (TheGuardian,  2022). Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε και πως θα τελειώσει αυτός πόλεμος και εάν στο μέλλον θα γεννήσει και άλλα προσφυγικά κύματα. Το σίγουρο είναι ότι σε μία τέτοια περίπτωση προκειμένου η Πολωνία να μπορέσει να αντιμετωπίσει μια νέα προσφυγική κρίση θα πρέπει να λάβει τεράστια βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και από άλλες χώρες.